خلاصة:
صور خیال یکی از مباحث اصلی بوطیقای شعر است. شاعر با تخیل شاعرانه به تصویرسازی میپردازد و فضاها را چنان زیبا ارائه میدهد که خواننده همواره در تحسین او ست: «سرو چمان من چرا میل چمن نمیکند» بی شک چنین مصرعی اوج تصویر یک شاعر است. اما به راستی صور خیال چیست صور در لغت به معنی صورت هاست و خیال را معانی مختلف میگویند. همچون ذهن، مخیله. در روانشناسی قدیم (علم النفس)، یکی از خواص باطن، قوهای که در غیاب اشیا تصویر آنها را در ذهن حفظ میکند، سلسلهای از تصورات که بدون ارتباط منطقی در ذهن ظاهر میشود، تصورات احساسی که ارزش علمی ندارد، نگرانی و ترس، دغدغه خاطر، گفت وگو، گمان، حدس، صورت یا شکل کسی یا چیزی در ذهن، هنگامی که خود آن در جلو چشم نیست، اندیشه انجام کاری، قصد و فکر و مواردی از این دست در ذهن خلاقه شاعر به شکل زبانی ارائه میشوند. در بحث صور خیال، چون معیاری برای آن تعیین نشده و تا کنون مطیع قاعدهای نبوده منتقدین تنها از روی ابتکار و ذوق هنری در اشعار شاعران پژوهش میکنند و از این زوایا به نقد از دید ذوق و هنر و سلیقه میپردازند. این که تا چه حد یک شاعر در آفرینش تصاویر دست بالا دارد و توانسته دلهای مخاطب را به کمند بیاورد، مطرح میشود. اما فراموش نباید کرد که همین صور خیال است که میان شاعران ملاک واقع شده جایگاه شان را در دنیای شعر و کلام معین میسازد، همچنان که صور خیال، نمایانگر استعداد و خلاقیت شاعر در آفرینش مضامین بکر و پیام او است. صورتهای خیال را(تشبیه،استعاره، مجاز وکنایه) دانستهاند. در این جستار با بررسی صورخیال در شعر جنگ در پی سنجش جانمابهی هنری ومحک ارزشهای زیبایی شناسی شعر این دوره هستیم.
ملخص الجهاز:
آنچه براي شاعران دفاع مقدس مهّم است، رساندن سريع و سادهی خبر و پيام و محتوا است اما اندکاندک بعد از جنگ آرايشهاي لفظي و معنوي سخن بيشتر ميشود كاربرد صناعات لفظي اعم از جناس، واج آرايي و رعايت موسيقي داخلي و بيان تصاوير به كمك ايهام و ارتباط و پيوند معنايي مناسب بين واژگان رعايت ميگردد و حوزهی خيال به كمك تشبيهات و استعارات و كنايات و تشخيص به صورت ساده و روان و به دور از هر نوع ابهام و پيچيدگي و تصنّع كمال مييابد.
ناگه رجز هجـــــــــــــــــوم خواندندشستنــــــــــد به خون شب زمین راماندند به عهد خویــــــــــــش و رفتند, , بر گـــــــــــــــــــــردهی گردباد راندندشمشمیــــــــــــــر به آسمان رساندندرفتنــــــــــــــد ولی همیشه ماندند (امینپور، 1363: 41) شاعر در درنمونههای فراوانی از شعر این دوره با کمک تضاد و تشبیه بلیغ و ضرباهنگ کلمات، فکر و اندیشه خود را برای مخاطب ملموس کرده اند.
و یک برگ از دفتر عمر من/ در آغاز یک صبح تاخورده است(همان: 14)/ چین فکرت عاقبت شیرازهی ما را گسست/ باغی از گلهای ادراکیم اما پرپریم (قزوه،1369: 42) آمار تشبیهات موجود درده دفتر شعری بررسی شده نوع تشبیه, تعداد مفصل, 833 مجمل, 407 مؤکد, 315 بلیغ, 987 مضمر(ضمنی), 341 تفضیل, 174 مرکب, 118 (به تصویر صفحه مراجعه شود) ب) استعاره:استعاره يكي از شاخههاي اصلي صور خيال و از عوامل مهم زيباييشناسي شعر شمرده ميشود كه تأكيد، ايجاز و برجستگي تصاوير شاعرانه را افزايش ميدهد، و به واسطهی پيچيدگي و ابهاميكه در آن ديده ميشود، همواره در دوران پختگي سبكهاي مختلف شعري خودنمايي ميكند.