روش‌های نظریه‌پردازی براساس متون دینی در مطالعات علوم انسانی (مرور بازۀ 1380 تا 1400 ش) مقالة

نظریه پردازی براساس متون دینی (قرآن و حدیث)، بعد از توسعه و تعمیق مباحث امکان و همچنین ضرورت و مبانی تولید دانش دینی، به شکلی جدی مدنظر قرار گرفت؛ بنابراین در سال‌های اخیر آثار متعددی منتشر شدهاند که به دنبال استخدام، محک و ابداع فرایندهایی برای استنباط نظریه‌های علمی از متون دینی هستند. شناخت این تلاش‌ها کمک شایانی به همه دغدغه مندان عرصه نظریه پردازی اسلامی می‌کند تا ضمن بهره‌گیری از داده‌ها و روش‌های تولیدشده، از آن‌ها برای تکامل این مسیر استفاده کنند، اما با این همه، این آثار را افراد متعدد، در رشته‌های مختلف علوم انسانی، در مراکز علمی متعدد و در نشریات علمی گوناگون تالیف کردهاند؛ از این رو آگاهی از مجموعه داده‌های این قلمرو نیازمند مطالعهای به روش «مرور روایتی» است تا بستر شناخت بهتر و معرفی میزان راه پیموده شده و مقایسه روش‌های ابداعی یا استخدامی فراهم شود؛ بنابراین مقاله حاضر به شناخت و معرفی روش‌هایی پرداخته است که منتج به نظریه پردازی علمی از متون دینی می‌شوند یا دست کم ارایه دهندگان، به غرض نظریه پردازی از متون دینی طراحی و عرضه کردهاند. همچنین نشان می‌دهد در مقالات و کتاب‌هایی که به زبان فارسی در بازه 1380 تا ابتدای 1400 شمسی در ایران منتشر شدهاند، پانزده روش برای نظریه پردازی از متون دینی، استخدام یا ابداع شدهاند. در این میان، نیمی از نظریه پردازی‌ها با دو روش تحلیل محتوای کیفی و نظریه داده بنیاد انجام شدهاند.

Today, the theorization of religious texts (Qur'an and Hadith) has been seriously considered, of course, after developing the issues of possibility, necessity and foundations of religious knowledge production. In recent years, many works have been published that attempt to apply, test, and invent procedures for deriving scientific theories from religious texts. Recognizing these efforts will help all those involved in the field of Islamic theorizing to use the data and methods produced to develop this path, but despite all this, these works have been authored by many people, in different fields of human sciences, in different scientific centers, and in different scientific publications; Therefore, the knowledge of the dataset in this area requires a study in the "narrative review" method to provide a platform for better understanding and presentation of the progress made and comparison of creative or employment methods; Therefore, the present article has identified and presented the methods that lead to the scientific theorization of religious texts, or at least the presenters have designed and presented them for the purpose of theorizing religious texts. It also shows that in the articles and books published in Persian language in Iran between 1380 and the beginning of 1400, fifteen methods of theorizing religious texts were used or invented. Meanwhile, half of the theorizing was done with two methods of qualitative content analysis and grounded theory.