خلاصة:
در دورۀ تیموریان (حک 771-913ق) آموزههای شیعی بیشازپیش گسترش یافت بهطوریکه زمینهای برای رسمیت یافتن تشیع در سده بعد توسط صفویان شد. گرایش تیموریان به تصوف که آموزه تسامح از عقاید آنان بودهاست در این رویکرد تأثیر بسزایی داشتهاست. ضمن اینکه وجود شاعران شیعی به رشد این پدیده افزودهاست. نقش شاعران شیعه و سنّی در پیدایش و گسترش باورهای شیعی سؤال این پژوهش تاریخی است. یافتهها برمبنای بررسی آماری و تحلیل اشعار تعدادی از شاعران شیعه و سنّی در دورۀ تیموریان مشخص کرد: در این دوران، شاعران شیعه‌مذهب با سرودن دیوانهایی سرشار از باورهای شیعی، مدح و منقبت امامان دوازدهگانه، رعایت ادب و تسامح نسبت به باورهای اهل سنّت و شاعران اهل سنّت با سرودن اشعار فراوان در مدح و منقبت امامان و ستایش حداقلی خلفای سهگانه نقش مؤثری در پیدایش و تحکیم باورهای شیعه و گسترش آن مذهب داشتند. به نظر میرسد سرودن شعر در ستایش بزرگان تشیع، نشانۀ فضل، و کمکاری در این باب، نشانۀ کممایگی شاعر تلقی میشد و عدم اقبال عمومی اشعار را در پی داشت.
During the Timurid period (771–913 Lunar Hijri), Shiite teachings became more widely spread as a basis for the Safavids' recognition of Shiism in the next century. The Timurids' inclination towards Sufism, which is the doctrine of tolerance of their beliefs, has had a great impact on this approach, while the existence of Shiite poets has increased the growth of this phenomenon. The role of Shiite and Sunni poets in the emergence and spread of Shiite beliefs is the question of this historical research. Findings based on statistical analysis and analysis of poems of several Shiite and Sunni poets in the Timurid period identified that in this period, Shiite poets, by composing Poetical works full of Shiite beliefs, praise, and care of the Twelve Imams, observed politeness and tolerance towards Sunni beliefs and Sunni poets by composing many poems in praise of twelve imams and the minimal praise of three caliphs, having an influential role in the emergence and consolidation of Shiite beliefs and the spread of that religion. It seems that the writing of correct poetry by the Shiite elders was considered a sign of grace and lack of work in this regard, a sign of the poet's lack of skill, and it resulted in the general lack of popularity of the poems.
ملخص الجهاز:
در اين دوران مردم سني خراسان و شايد ايران ، به آموزه هاي شيعي بيش ازپيش متمايل شدند و خراسان کانون همزيستي مذاهب بود و نزاع هاي مذهبي به حداقل رسيده بود (جوزاني، ١٣٩٢: ٦٤) به دليل وجود همين پديده است که شيعه يا سني بودن بعضي از شخصيت هاي دورة تيموري را نميتوان به يقين تشخيص داد، چنان که ملاحسين کاشفي، فرزندش فخرالدين علي و امير عليشير نوايي را بعضي شيعه و گروهي سني دانسته اند (واعظ کاشفي، ١٣٩٠: ١٠ / نوايي، ١٣٤٢: ٤١ مقدمه / شکفته ١٣٨٧: ١٧٥ / جعفريان ١٣٨٦: ٣٢٩ / واعظ کاشفي،٢٥٣٦: ٨٥ و ٨٦)١.
او سروده هاي زيادي در وصف امامان شيعه دارد ازجمله شعر زير که خواننده را ابتدا به ياد خلفاي راشدين مياندازد (هلاليجغتايي: ٢٢١): چـــار يـــار تـــو در مقـــام نيـــاز هريکــــي شــــاه چاربــــالش نــــاز کيســت آن چارمــه بــه مــذهب مــن ؟ علــي و فاطمــه ، حســين و حســن هلالي، مثنوي پانزده بيتي در منقبت امام علي سروده است که با باورهاي اهل سنّت قابل جمع نيست مگر اينکه بپذيريم پس از انقلاب صفويه و در دو دهۀ آخر زندگي مذهب تشيع اختيار نموده است با مطلع (همان : ٢٢١): دُر دريـــــاي سرمدســـــت علـــــي جانشـــــين محمدســـــت علـــــي او يک مثنوي با ١٣٤٢ بيت براي تصوف و امام علي سروده است و برخلاف باور اهل سنّت از ايشان شفاعت طلب ميکند (همان : ٢٨٠): علـــي را هـــادي راه خـــدا کـــن بـه حـق ، خلـق جهـان را رهنمـا کـن کـه بـيشـک هـادي راه خـدا اوسـت خلايـــق را امـــام و پيشـــوا اوســـت شــفاعت کــن دري بگشــاي بــر مــا گـر ايـن در بسـته گـردد واي بـر مـا قصيده اي ٣٢بيتي نيز براي امام حسن و امام حسين دارد (همان : ٢٠٦): ماه ، جمال حسن گفت و کمال حسـين نظم هلالي گرفت حُسن کمال حسـن ١-٢ مدح خلفاي سه گانه در ديوان چند شاعر سّنيمذهب و مقايسه آن با منقبت امامان دوازده گانه شايد به دليل رواج باورهاي شيعي، در ديوان شاعران اهل سنّت وصف خلفاي سه گانه چشم گير نيست .
(
, 
, 
)
