بررسی تمثیلات عرفانی در نهج‌البلاغه و تذکرة الاولیای عطّار مقالة

نهج‌البلاغه از منابع معتبر اسلامی است که گاه شکل تمثیلی به خود می‌گیرد. در تذکرةالاولیا نیز شرح ‌حال 97 تن از عارفان ذکر شده است که ضمن بیان احوال هرکدام، عقاید عرفا پیرامون مسائل مختلف بیان می‌شود. با توجه به گرایش عمومی به مسائل عرفانی و عدم اطلاع از جزئیات بعضی آداب ‌و رسوم آن و افراط‌ و تفریط‌های عرفا در امور زندگی، لازم است با بررسی علمی و منطقی این آثار و آسیب‌شناسی آن‌ها، شناخت دقیق و بهتری به دست آورد. هدف از پژوهش حاضر، یافتن پاسخ به این سؤالات است که مباحث و موضوعات این دو کتاب تا چه حدی در شیوۀ تمثیلی به همدیگر نزدیک است؟ چه تفاوت‌هایی بین نهج‌البلاغه و تذکرة الاولیا در کاربرد تمثیلات عرفانی وجود دارد؟ تفاوت‌های موجود در نهج‌البلاغه و تذکرة الاولیا نتیجۀ چه نگرش‌هایی است؟ در این پژوهش پس از بررسی موردی چند تمثیل عرفانی در نهج‌البلاغه و تذکرة الاولیا و تطبیق آن با قرآن و حدیث به روش کتابخانه‌ای و استناد به منابع با شیوۀ توصیفی تحلیلی، مهم‌ترین آسیب‌های نظری و عملی سخنان عرفا تحلیل شده است. تمثیل مار و شیر، تمثیل زندان و دوزخ، تمثیل کوچ و کشتی طوفان زده و جنگ و غیره از تمثیل‌های بررسی شده در نهج البلاغه و تذکرة الاولیا است.

One of the most famous and authoritative sources of Islamic knowledge is the valuable collection of Nahj al-Balaghah, which contains gem-like and profound thoughts of Molay-e-Mottaqiyan Imam Ali (PBUH) on various topics. In Tazkerat al-Awliya by Attar, there are biographies of 97 mystics, discussing their opinions on various issues. In the present study, after a case study of several mystical issues in Nahj al-Balaghah and Tazkerat al-Awliya, and their comparison with Qur'an, hadith and the views of Islamic thinkers, the most important theoretical and practical harms of mystics were found to be depression, seclusion, avoidance of work and effort, targeting asceticism instead of using it as a tool, extremism of mystics, denial of reason and liberty by some of the mystics, apostasy in words of some ascetics, encouraging celibacy, and etc, that were been avoided in Nahj al-Balaghah because of logical and social views of Imam Ali in his lectures, letters and special sentences.