خلاصة:
فاطمیان در سال 359 ق توانستند شام را فتح کنند، اما با موفقیت چندانی روبهرو نشدند. شام در طول حکومت آنان بارها شاهد قیام مردم منطقه و ناآرامی و آشوب بود. این قیامها نه تنها قوای فاطمی را به تحلیل میبرد بلکه مردم را نیز به مشقت میانداخت تا آنجا که سرانجام خلیفۀ فاطمی معز، مجبور شد شخصا برای ساماندهی امور، به شام لشکرکشی کند.
مقالۀ پیش رو با هدف بررسی زمینههای مذهبی این ناآرامیها، به این سوال اصلی پاسخ میدهد که نارضایی مذهبی مردم شام بر حاکمیت فاطمی چه تاثیری داشت. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به روش کتابخانهای جمعآوری شده است. یافتههای تحقیق نشان میدهد؛ شیوع مذهب اوزاعی که از هواداران بنیامیه شمرده میشد و تا اواخر قرن سوم به عنوان مذهب غالب شام به حیات خود ادامه داد، تعصب اهالی شام نسبت به مذهب سنت و مخالفت آنان با خاندان اهلبیت، خشونت لشکریان فاطمی نسبت به اهالی، خاطرۀ بد شامیان از عملکرد قرامطه و یکسانانگاری آنان با فاطمیان، مواجهه با فقهای شام و دور نگه داشتن آنان از مناصب دولتی از عواملی است که زمینههای نارضایی مذهبی شامیان را فراهم ساخت و بر تقابل و دشمنی دو گروه با یکدیگر دامن زد.
ملخص الجهاز:
یافته های تحقیق نشان میدهد؛ شیوع مذهب اوزاعی که از هواداران بنیامیه شمرده میشد و تا اواخر قرن سوم به عنوان مذهب غالب شام به حیات خود ادامه داد، تعصب اهالی شام نسبت به مذهب سنت و مخالفت آنان با خاندان اهل بیت ع، خشونت لشکریان فاطمی نسبت به اهالی، خاطرة بد شامیان از عملکرد قرامطه و یکسان انگاری آنان با فاطمیان ، مواجهه با فقهای شام و دور نگه داشتن آنان از مناصب دولتی از عواملی است که زمینه های نارضایی مذهبی شامیان را فراهم ساخت و بر تقابل و دشمنی دو گروه با یکدیگر دامن زد.
همچنین در برخی مقالات (طه خضر عبید، ١٤٢٦ ق ، دور الاحداث فی العراق و بلاد الشام فی القرنین ٢- ٤ ق ) به شورش ها و قیام های احداث در دمشق علیه سیاست مذهبی فاطمیان پرداخته شده اما این مقالات نیز با کاستیهایی روبه رو بوده و تنها از یک بعد آن هم خیلی کوتاه به مسأله پرداخته اند.
در پژوهشِ حاضر سعی شده با استخراج گزارش های مربوط به زمینه های نزاع و درگیری در شام و به ویژه دمشق از زمان فتح توسط فاطمیان تا قرن چهارم هجری، به نقش مذهب و تعصبات ناشی از آن و نیز عواملی همچون پیشینۀ مذهبی، زمینه های اجتماعی و عوامل خارجی و سیاست ها و خشونت های بیجا و سازماندهی نشده از دو طرف برای تحقق آرمان های مذهبی خود توجه شود و این عوامل مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.