تکوک (ریتون) در شاهنامه؟ مقالة

چکیده: در این مصرع از شاهنامه، «یکی بورِ ترکی چو گوری به تن» در اواخر پادشاهی بهرام پسرِ اورمَزدِ (Urmazd) ساسانی از جامِ مَیِ بزرگی سخن رفته‌است که نام آن به صورت‌های «بورِ ترکی» bur-e torki، «پور ترکی» pur-e torki و «تورِ ترکی» tur-e torki تصحیف شده‌اند. در این جستار نشان داده شده‌است که در پشتِ این صورت‌های تصحیف‌شده، واژۀ دشوارِ تَکوک takuk (Pah. takōk; Av. gaō-dana)، به معنی «ریتون» (rhyton)، جامِ باده به اشکالِ حیواناتی چون اسب و شیر و جز آنها، به‌کار رفته‌است که کاتبان آن را نشناخته و به صورت‌های بالا ساده کرده‌اند. در این جستار به‌جای این صورت‌های تصحیف‌شده، سه فرض پیشنهاد شده‌است: «بُورْ تکوکی» bur (bōr?)-takuki (تکوکی به شکل اسبِ بور)، «زَرْ تکوکی» zar-takuki (تکوکی زرّین) و «پُرْ تکوکی» por-takuki (تکوکی پر از مَی) که فرض سوم محتمل‌تر است.