خلاصة:
آیات بسیاری از قرآن کریم عهدهدار خطاب بندگان به خدا یا گفتگوی قشرهای
مختلف مردم با خداست. این خطابها و گفتگوها غالبا با الفاظ رب و ربنا آغاز
شدهاند. نیایشهای قرآنی از حیث محتوا بر سه قسم است: الف) نیایشهای درخواستی و
مطالبانه؛ ب) اعترافآمیز و معترفانه؛ ج) شکوهآمیز و معترضانه.
در این پژوهش با اشاره به انواع نیایشهای قرآنی محتوای اغلب آنها در جدولی
فهرست شدهاند.
ملخص الجهاز:
خطابها و گفتگوهای بندگان و خدا غالبا با الفاظ رب و ربنا آغاز شدهاند (1) و موارد معدودی نیز با تعبیر اللهم و سبحانک به کار رفته است.
کلمه ربنا 70 بار برای خطاب به خدا به کار رفته و کلمه رب 65 بار، تعبیر سبحانک 9 مورد و اللهمنیز 5 مورد آمده است که در یک مورد آن، ترکیب سبحانک اللهم، به کار رفته است (یونس / 10)، تعبیر یا رب نیز تنها در چند آیه آمده است مانند آیات 88 سوره زخرف و 30 سوره فرقان که هر دو شکایت پیامبر (ص) (از قوم خود) است.
این نگرش از جهاتی نادرست است زیرا دعا، سخن گفتن با خداست که در آن، نفس گفتگو و ایجاد ارتباط با خدا مطلوب و نوعی سود است و نباید انتظار سود دیگری داشت و به بهرهای دیگر دل بست.
پارهای از مضامینی که در نیایشهای قرآنی، به صورت اعتراف آمده است، مصادیقی برای اعترافات سازنده است و گاهی نیز سخن دل با خدای گفتن است و صرفا نوعی مراوده و ارتباط با خداست (آلعمران / 35 و 36؛ مائده / 25 و...
گفتنی است که مراد از نیایش و دعا در این نوشتار گفتگویی انتخابی و اختیاری با خداوند است نه دعایی غریزی و فطری که به هنگام سختی غالبا بدون اختیار برزبان آدمیان جاری میشود.
دعا در قرآن به معنای درخواست و مطالبهای یکسویه نیست، بلکه گفتگو با خداوند است که در آن نفس ارتباط با خدا اهمیت دارد.