بازتاب تصویر فرهنگ و تمدّن ایران باستان در آثار جاحظ (بررسی موردی کتاب التاج فی أخلاق الملوک) مقالة

تصویرشناسی در جایگاه یکی از شاخه‌های ادبیات تطبیقی مسألة بازتاب فرهنگ خودی را در ادبیات و فرهنگ دیگری پیشاروی خود قرار داده است. تصاویری که ادبای یک ملت در اثر ارتباط با مردم سایر ملل ارائه می‌دهند، می‌تواند نمایانگر نگرش مردم سرزمینشان به دیگران باشد. جاحظ که به پدر نویسندگان عرب در عصر عباسی نامبردار است، با نگاه عمیق و دانش وسیعی که از علوم زمان خود و پیش از آن به دست آورده است، تصاویر متعددی از ملل مختلف را در آثار خود ارائه کرده است. ایرانیان که در عصر جاحظ و در محیط زندگی او (بصره) حضور گسترده‌ای داشتند، از جمله ملت‌هایی هستند که جاحظ به خوبی آنان را می‌شناخته و از تاریخ و فرهنگ آن‌ها شناخت داشته‌است؛ از این رو در آثار مختلف و متعدّدش به فراخور کلام، برخی از ویژگی‌های ایشان را توصیف کرده‌است. او در کتاب «التاج فی اخلاق الملوک» جوانب مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایرانیان باستان را ترسیم کرده است. در این پژوهش بر پایة روش تصویرشناسی، انواع تصاویر ایران باستان را در این اثر جاحظ، طبقه‌بندی و دلایل نگرش جاحظ به ایرانیان را تحلیل کرده‌ایم. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که جاحظ برای تمدن ایران باستان و سلاطین این سرزمین شأن و جایگاه خاصی قائل است و کوشیده است با ارائه تصاویری از تمدن ایران باستان به حاکمان عباسی، آنان را به تقلید از رفتار و عملکرد پادشاهان ایران در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تشویق و ترغیب نماید.

Imageology is a branch of comparative literature that studies how one's culture is portrayed in the culture and literature of another. The images that belletrists of a nation present as a result of communicating with the people of another nation can represent the attitude of their people towards another nation. Jahiz, known as the father of Arab writers in the Abbasid era, presented numerous images of different nations in his writings, with a deep attitude and vast knowledge gained from the sciences of his time and before. Iranians, with a large population in Jahiz's era and living environment (Basra), are among the nations that Jahiz knew well, as well as their history and culture. Therefore, in his various and numerous writings, he describes some of Iranian characteristics according to the context. In his book, "Al-Taj fi Akhlaq al-Muluk", Jahiz brings in different political, cultural, and social aspects of ancient Iranians. In this research, we classified different images of ancient Iran in this book of Jahiz, based on imagology, and analyzed the reasons for Jahiz's attitude towards Iranians. The results show that Jahiz values the ancient Iranian civilization and the sultans of this land, and by presenting images of the ancient Iranian civilization to the Abbasid rulers, he tries to encourage them to imitate the behavior and performance of the Iranian kings in political, cultural, and social issues.