خلاصة:
در نظر امام خمینی، اخلاص، طهارت، ترتیل و تدبر از مهمترین شرایط فهم قرآن است و غرور علمی، گناه، جمود بر اقوال مفسران و تعصب بر رأی شخصی از بزرگترین موانع فهم قرآن به شمار میرود. به نظر او فهم کامل قرآن به معصومان علیهمالسلام اختصاص دارد و البته سایر مردم به اندازه ظرفیت عقلی خود میتوانند قرآن را بفهمند. در دیدگاه او قرآن به ظاهرش محدود نیست و از طریق آن باید به باطن قرآن رسید. او شیوه مطلوب تفسیر را عنایت به هدف هدایتی قرآن میداند.
ملخص الجهاز:
"1. مقدمهآیا قرآن برای همگان قابل فهم است یا فهم آن به امامان علیهمالسلام اختصاص دارد؟ در صورت نخست آیا برای آن حد و مرزی وجود دارد؟ یا حد و مرزی وجود ندارد و همگان میتوانند به فهم نهایی و جامع و کامل آن دست یابند؟ زمینهها و بسترهای مناسب فهم و استفاده از قرآن کریم و موانع آن و شیوه مطلوب در تفسیر کدام است؟ اینها پرسشهایی است که پاسخ آن در این مقاله از دیدگاه امام خمینی بررسی میشود؛ ولی پیش از ورود به بحث یادآور میشویم که مقصود از فهم قرآن کریم، تنها درک معنای ظاهری آن نیست؛ بلکه مراد معنای عام و فراگیر آن است که علاوه بر درک معنای ظاهری، هر گونه برداشت و استفاده صحیح از قرآن را شامل میشود.
این مطلوب بدون رعایت آداب و شرایط ظاهری و باطنی تلاوت قرآن حاصل نمیگردد؛ از این رو بزرگان علم و معرفت از جمله امام خمینی(ره) با الهام از آیات قرآن کریم و بیانات پیشوایان دین، برای بهرهمندی هرچه بهتر و بیشتر از این مائده آسمانی نکاتی را به طالبان فهم قرآن و جویندگان معارف قرآنی یادآور شدهاند که عمدهترین آنها به اختصار چنین است: الف.
5- شیوه صحیح تفسیراز دیدگاه امام «ره» تفسیر قرآن کریم کار آسانی نیست که از عهده هرکس برآید[37] و این صحیفه الهی برتر از آن است که مفسران بتوانند آن را چنانکه باید تفسیر کنند [38] و مفسران طراز اول جهان اسلام اعم از خاصه و عامه که در طول تاریخ اسلام تفاسیر فراوانی نوشتهاند، تنها پردهای از معانی قرآن کریم را به نمایش گذاشتهاند و شبهی از این کتاب آسمانی را نشان دادهاند[39]."