خلاصة:
اهمیت نهضت مشروطیت در ایران و تفکرات حاکم بر آن ،از موضوعاتی است که در حوزه اندیشه سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است.برای فهم مبانی نظری موافقان و مخالفان مشروطه رجوع به رسائل و کتابهای دو طیف از اهمیت بسزایی برخوردار است و به فهم تفکرات آنها در بستر زمانی مربوطه کمکی شایان می نماید.گرچه بسیاری از فقیهان عصر مشروطه، در نهضت و نظام مشروطه شرکت کرده، به موضع گیری عملی و علمی درباره آن پرداختند؛اما دو ویژگی، سید عبدالحسین مجتهد لاری را از آنها ممتاز می سازد: 1. بسیج نظامی مردمی در راستای اهداف مشروطه خواهی; 2. تلقی خاص او از نظام مشروطیت که با تلقی و انتظار عالمان دیگر مشروطه خواه از آن نظام، تا حدودی تفاوت داشت. تعدد نوشته های سیاسی او نیز - که البته به مشروطه محدود نمی شود - از ویژگی هایی بوده است که زمینه توجه به شخصیت و اندیشه سیاسی ایشان را فراهم آورده است. سید برای دفاع ازمشروطه مورد نظر خود رسائلی به رشته تحریر درآورد و رساله قانون مشروطه مشروعه و رساله قانون در اتحاد دولت و ملت مهمترین رسائل سید لاری در تشریح دیدگاههای ایشان ازمشروطه و مجلس شورا است.از دیدگاه سید ،مشروطه صبغه ای کاملا دینی داشت و اساسا با دیدگاه های علمای مشروطه خواه تهران و نجف ،تفاوت بنیادی داشت.
The importance of the constitutionalism movement in Iran and the thoughts governing it is one of the topics that is of great importance in the field of political thought. To understand the theoretical foundations of the supporters and opponents of constitutionalism, it is very important to refer to the letters and books of the two groups and to understand their thoughts. In the context of the relevant time, it is useful to help. Although many jurists of the constitutional era participated in the movement and the constitutional system, and took a practical and scientific position about it, but two features make Seyyed Abdul Hossein Mojtahed Lari distinguished from them: 1. People's military mobilization in line with the goals of constitutionalism; 2. His special perception of the constitutional system, which was somewhat different from the perception and expectations of other constitutionalist scholars from that system. The abundance of his political writings - which of course is not limited to the constitution - has been one of the features that have provided the basis for paying attention to his personality and political thought. Seyyed wrote treatises to defend his desired constitution, and the Treatise on Legitimate Constitutional Law and the Treatise on Law in the Unity of the State and the Nation are the most important treatises of Seyed Lari in explaining his views on the Constitution and the Shura Assembly. From Seyed's point of view, the Constitution had a completely religious character Basically, there was a fundamental difference with the views of the constitutional scholars of Tehran and Najaf.
ملخص الجهاز:
سـید بـرای دفـاع ازمشـروطه مورد نظر خود رسائلی به رشته تحریر درآورد و رساله قانون مشروطه مشـروعه و رسـاله قـانون در اتحاد دولت و ملت مهمترین رسائل سید لاری در تشریح دیـدگاههای ایشـان ازمشـروطه و مجلس شورا است .
سید لاری با گذراندن مراحل تحصیل و مدارج علمی بـه رتبـه بلنـدی از دانـش و معرفـت دست یافت تا آن جـا کـه در بیسـت و دو سـالگی مجتهـد مسـلم شـد و از میـرزای شـیرازی، شیخ لطف الله مازندرانی و فاضل ایروانی اجازه اجتهاد گرفت ,(همان،٢١٠-٢١٢) انگیزه هجرت به ایران و منزلت سیاسی او میان مردم با توجه به ظلم و اختناقی که در عهد قاجار بر جامعه ایران و به ویژه بـر مـردم خطـه لار حـاکم بود، مردم این منطقه با ارسال نامه ها، طومارها و هیات هایی ، از زعـیم شـیعه ، مرحـوم میـرزای شیرازی در خواست مجتهد مبارز و شجاعی کردند تا ضمن جلوگیری از ستم و تجاوز حاکمـان قاجار، به امور دینی و مذهبی مردم نیز رسیدگی کند.
(همان،١٣٦٣: ٢٥) اهمیت شورا و مجلس شورای ملی کتابچه ی قانون مشروطه مشروعه بعد از ذکر مطالب کلی به ماننـد بسـیاری دیگـر از رسـائل و کتابهای عصر مشروطیت به ذکر جزئیات و بحث در نهاد های جدید روز پرداخته و در مـورد مجلس شورای ملی مینویسد : به مژده و به شکرانه این نعمت بزرگ و محبت عظیمی کـه بـه ملـت روی آورده تبریـک و تهنیت گفته و به میمنـت و مبـارکی تشـکیل مجلـس ، هـزاران درود و سـپاس را نثـار و ایثـار اقدامات اساسی و مهم مجلس ملی اسلامی می نمایم و حمایت بی دریغ خـود را از هـر جهـت از مجلس اعلام میدارم .