خلاصة:
در نیمۀ قرن نوزدهم میلادی و در کنار تغییرات گسترده‌‌ای که در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در حال وقوع بود، به تدریج اشکال جدید و متفاوتی از سازمان‌دهی و تشکل‌یابی در حوزۀ آموزش در بخش‌های مختلفی از ایران ظهور پیدا کرد. با این حال در تاریخ‌نگاری‌های این موضوع عموماً چیستی، چرایی و چگونگی آموزش بدیهی انگاشته می‌شوند؛ گویی تنها یک روش صحیح برای تعریف آن‌ها وجود دارد و سیر تاریخی به وجود آمدن آنچه امروز مدرسه می‌نامیم، نیز حرکتی ناگزیر از شیوه‌های غلط آموزش به شیوه‌های «مدرن»، «جدید» و «درست» آموزش بوده است. بر مبنای این فرض، گویی آموزش مدرسه‌ای جدید کاملاً با تربیت مکتب‌خانه‌ای متفاوت بوده و مدارس کنونی ما نیز، با اندکی تغییر، ادامۀ همان شیوۀ تعلیم و تربیتی جدید، و میراث مدرسۀ رشدیه هستند که محصول فرآیند «ترجمۀ» الگوهای غربی در شرایط بومی بودند. با وجود این، خوانش مدارک تاریخی مربوط به این دوره نشان از چنین خط فارقی میان مکاتب سنتی و مدارس نوین ندارد. با توجه به این موضوع، نوشتۀ حاضر بر پایۀ نظام‌نامه‌های مدارس آن دوره به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه نسبتی میان مکاتب و مدارس نوین در حدفاصل سال های 1276 تا 1280ش به عنوان سال‌های شروع اصلاحات آموزشی برقرار بوده است؟ مدعای ما آن است که بر خلاف تمایز به ظاهر بدیهی میان مکاتب و مدارس، مدارس نوین اولیه از بسیاری از جهات با آنچه «مکاتب سنتی»خوانده می‌شود مشابهت دارند و تحلیل رفتن فرم‌های سنتی آموزش و پدیدار شدن فرم‌های نوین، دفعتاً و یک‌پارچه اتفاق نیفتاده است؛ بلکه نتیجۀ آزمون و خطاهای بسیار حول فرم‌های مختلف در فضاهای آموزشی در جای‌جای کشور بوده است.
In the middle of the 19th century, along with the widespread political, economic, and social changes, new and different forms of organization and organization around education gradually emerged in different parts of Iran. However, the what, why, and how of education are generally taken for granted in the historiographies surrounding this issue; It is as if there is only one correct way to define them, and the historical course of the emergence of what we call schools today has also been an inevitable movement from wrong methods of education to “modern,” “new,” and “correct” methods of education. Based on this assumption, it is as if new school education is completely different from the old one (Maktab), and our current schools, with a slight change, are the continuation of the same new education and training method and the legacy of Rushdieh school, resulting from the process of “translation” of Western models in local conditions. Despite this, contextual reading of the documents of this period does not indicate such a dividing line between traditional schools and modern schools. According to this issue, this article aimed at finding the relationship between modern schools and traditional schools during the years 1897 to 1901 as the years of the beginning of educational reforms. This article claims that contrary to the seemingly obvious distinction between old schools and modern schools, early modern schools are similar to “traditional schools” in many ways, and the decline of traditional forms of education and the emergence of new forms did not happen all at once; Rather, it has been the result of decades of trial and error in various forms in educational spaces all over the country.
(
, 
, 
)
