خلاصة:
شهر و شهرنشینی در سواحل جنوب ایران قدمتی دیرینه دارد. پیشینۀ بسیاری از این شهرها به روزگار پیش از اسلام میرسد. جنگهای صدر اسلام وقفهای در تداوم فعالیت آن‌ها ایجاد کرد و باعث شد برخی از شهرهای ساحلی جنوب ایران برای همیشه از رونق بیفتند، برخی دیگر پس از فروکش کردن حوادث ناشی از ورود اسلام دوباره فعالیت را از سر گرفتند و پارهای نیز توانستهاند تا امروز به حیات اجتماعی خود ادامه دهند. در این پژوهش شهرهایی مورد بررسی قرار گرفتهاند که در بازۀ زمانی ظهور اسلام تا حملۀ مغولان فعال بوده و بدون هرگونه واسطهای از قبیل مسیرهای کاروانی و یا رودخانه به دریا متصل بودهاند. با این شرایط 22 شهر شناسایی شد. گذشته از هم‌جواری این شهرها با دریا، موقعیت مکانی آن‌ها با تفاوتهایی همراه بوده است. هدف این پژوهش یافتن پاسخ این پرسش است که چه عواملی بر مکان‌گزینی شهرهای فعال ساحلی جنوب ایران در بازۀ زمانیِ ورود اسلام تا پایان خلافت عباسی مؤثر بودهاست؟ بررسیهای انجام‌شده متکی بر منابع کتابخانهای و شواهد تاریخی با روش توصیفیتحلیلی و با بهرهگیری از نمودار، نقشه و آمار نشان داد که شهرهای مذکور متأثر از عوامل ژئوپلیتیکی و شرایط اقلیمی، سوقالجیشی، اقتصادی و سیاسی امکان وجود و فعالیت یافتهاند.
The Iranian southern coasts have a long history of city life and urbanization, many of which date back to pre-Islamic periods. Battles during the early Islamic period affected these cities’ activities. It caused several of Iran’s southern seaports to become obsolete, but many of them revived their activities once the events triggered by the rise of Islam reflowed, and some of them continue their social function even today. This study addresses seaports active between the early Islamic period and the Mongol invasion and had direct access to the sea without the need for passageways such as caravan routes or rivers. 22 cities with such features were identified. While these cities were close to the sea, their location differed in various aspects. This study aims to address the following question: which factors affected the location of operational seaports from the birth of Islam until the end of the Abbasid Caliphate? The analysis, which was based on library resources and historical evidence as well as graphs, maps, and statistics, revealed that the aforementioned cities’ activities were affected by geopolitical, climatic, strategic, economic, and political factors.
(
, 
, 
)
