خلاصة:
یکی از مهمترین دغدغههای ترکان سلجوقی پس از استقرار در ایرانء به دست گرفتن زمام
امور» حفظ و حراست از قلمری تامین امنیت» فراهم کردن زمینهای لازم جهت ثبات. ایجاد
دیوانهای متعددء گردآوری مالیات» سازماندهی مالی» تنظیم امور دیوانی و در نهایت تثبیت
قدرت مرکزی بود. آنان به دلایل ذکر شده ناگزیر شدند؛ سیاستهایی را اتخاذ نمایند تا به
اهدافشان برسند و امپراطوری بزرگ خود را تحکیم دهند. اولین سیاست اتخاذ شده آنان» به
کارگیری دیوانسالاران ایرانی بود تا بتوانند از فرهنگ» تجربه و سنّت اصیل ایرانیان؛ در امور
حکومتی بهرهمند شوند تا بر مصائب و مشکلات فایق آیند. این مقاله با استفاده از منابع دستهی
اوّل و تحقیقات بهدست آمدهی جدیدء در صدد است تا به طور احخص در مورد نقش و تاثیر
دیوانسالاران در اقتدار نظام سلجوقیان وهمچنین تضعیف آن» به خصوص در بعد اختلافات
درون خاندانی بپردازد.
ملخص الجهاز:
نقش نهاد دیوان سالاری در تضعیف حکومت سلجوقیان مهرداد رونقی ١ چکیده یکی از مهم ترین دغدغه های ترکان ســلجوقی پس از استقرار در ایران ، به دست گرفتن زمام امور، حفظ و حراســت از قلمرو، تأمین امنیــت ، فراهم کردن زمین های لازم جهت ثبات ، ایجاد دیوان های متعدد، گردآوری مالیات ، ســازمان دهی مالی ، تنظیــم امور دیوانی و در نهایت تثبیت قدرت مرکزی بود.
باگذشت زمان و پس از مرگ سلطان ملکشاه ، کشمکش بر سر جانشینی و تأثیر آن بر بی اعتبار شــدن وزراء، بی کفایتی و خردســالی برخی سلاطین ، اســتمرار جنگ های خانگی بین غلام - سپهســالاران و مدعیان قدرت و اختلافات میان سلاطین سلجوقی و خلفای عباسی ، در مجموع جنگ هــای داخلی ( اختلافــات درون خاندانی ) و هم چنین جنگ هــای خارجی ، قدرتگیری بیش از حد امرای ســلجوقی و اقطاع داران ، نفوذ فوق العاده اتابکان در دســتگاه و عمل کردهای دیوان سالاران و سوءاستفاده های آنان ، هجوم بی رویه ی ترکمانان به داخل قلمرو سلجوقی ، همه و همه موجبات پریشانی و بی نظمی را در نظام سلسله ی حکومتی سلجوقیان فراهم ساخت و باعث تضعیف و در نهایت زوال سلسله ی ســلجوقیان بزرگ شد.
» ( ابن اثیر ۱۳۵۲: ۵/۱۷) بــه دلیل آنکه عمیدالملک قصد خدمت نظام الملک را نمود، خواجه تصمیم گرفت ؛ او را از نزدیک سلطان دور سازد.
خواجه نظام الملک در خدمت ابن معتز، در اداره ی امور مالی و حکومتی پیشرفت زیادی کرد تا جایی که به «بنداری » (یکی از مشاغل ومناصب مالی ) شهر طوس رسید.