خلاصة:
اشیاء و آثار هنری هر دوره میتوانند راوی تاریخ و سبک زندگی مردمان آن دوره باشند. ازجمله این اشیاء قلمدان است که کارکرد و جایگاه مهمی در متن زندگی اجتماعی و فرهنگی ایرانیان دوران قاجار داشت. ازاینرو مسئله این پژوهش واکاوی نقش قلمدان در متن زندگی اجتماعی و فرهنگی ایرانیان در عصر قاجار است، اینکه چگونه میتوان از طریق بررسی جایگاه و کاربرد قلمدانهای لاکی در میان اقشار مختلف جامعه ایران، بخشی از تاریخ و سبک زندگی مردمان آن دوران را روایت کرد. آنچه با کنکاش در گزارشها و شواهد تاریخی به آن پرداخته میشود. طی دوران قاجار به شکل قابلتوجهی سبک زندگی ایرانیان باسواد و صاحبمنصب با قلمدان پیوند میخورد. از بعد اجتماعی قلمدان بیش از هر چیز نمایانگر طبقه اجتماعی میرزاها بود. از سوی دیگر قلمدان به شکلی نمادین در سپهر سیاسی قاجار نشانی از شأن و اعتبار و مقام بود؛ جز هدایای سلطنتی نفیس و در بالاترین سطح نشانه صدارت بود؛ اما هرچه به پایان دوران قاجار نزدیک میشویم با تغییر الگوهای فرهنگی و اجتماعی بهخصوص تغییرات سبک زندگی، بهتدریج این شیء ارزشها و دلالتهای نمادین خودش را از دست داد و بهمانند بسیاری اشیای فرهنگی به تاریخ پیوست.
Objects and works of art can narrate the history and lifestyle of the people of their historical period. Among these objects is Qalmadan (pen box) had an important function and role in the social and cultural system of the Qajar era. During the Qajar era, the lifestyle of many Iranians, especially the literate class, was associated with Qalamdan. From the social point of view, Qalamdan represented more than anything the social class of the Mirzas, who were considered as the few literate people of Qajar era. Beyond that, the Qalamdan was a symbolic sign of the dignity and status of its owners in the Qajar political sphere. At the highest level, it was a sign of chancellery and was considered one of the exquisite royal gifts; But as we get closer to the end of the Qajar era, with the change of cultural and social patterns, especially the change in the lifestyle and cultural patterns of the society, this object gradually lost its value and symbolic significance and joined history along with many other cultural objects.
ملخص الجهاز:
ازاین رو مسئله این پژوهش واکاوی نقش قلمدان در مـتن زنـدگی اجتماعی و فرهنگی ایرانیان در عصر قاجار است ، اینکه چگونه می توان از طریق بررسی جایگاه و کاربرد قلمدان های لاکی در میان اقشار مختلف جامعه ایران ، بخشی از تاریخ و سبک زندگی مردمان آن دوران را روایت کرد.
کیفیت و ظرافت نقاشی های روی برخی قلمدان ها تا به اندازه ای بود که اغلب باعـث حیـرت و تحسین اغلب ناظران می شد به گونه ای که گاه دیگر گونه های نقاشـی ماننـد تابلوهـای رنـگ و روغن ، در مقایسه نقاشی های روی قلمدان تا آن گونه که باید به چشم نمی آمد؛ حتـی برخـی از کسانی که در ارتباط با نقاشی ایران صاحب نظر بودند در مقایسه بـا دیگـر شـیوه هـای نقاشـی ، نقاشی های زیر لاکی را بر دیگر نمونه ها ترجیح مـی دادنـد، ازجملـه رابـرت مـرداک اسـمیت ، ((١٩٠٠ – ١٨٣٥) Sir Robert Murdoch Smith) بانی جمع آوری مجموعـه ارزشـمندی از آثـار هنـر ایران در موزه ویکتوریا آلبرت لندن ،(The Victoria and Albert Museum ) در کتابش «هنر ایـران » نقاشی دوران قاجار را این گونه شرح می دهد: «بهترین نقاشی هـا در ایـران آن هـایی اسـت کـه درمقیاس کوچک (مینیاتور یا نگارگری ) روی قلمدان های پاپیه ماشه ، جلد کتاب و جعبـه هـای چوبی کوچک ترسیم می شود» (اسمیت ، ١٤٠٠: ٧٥) و ضمن مقایسه نقاشی هـای روی بـوم بـا نقاشی های لاکی ادامه می دهد: «نقاشی های بزرگ تر روی بوم (پرده ) بسیار نازل و کـم مایـه انـد، خصوصاً از حیث طراحی » (همان : ٧٦).