خلاصة:
تدوین «علوم انسانی اسلامی» از مباحث مهمی است که مورد تحقیق اندیشمندان مختلف قرار گرفته است. برای تدوین چنین علمی علاوه بر احکام فقهی نیاز به حقائق معرفتی دین میباشد. به همین دلیل باید اعتبار خبر واحد در هر دو حیطه مورد بررسی قرار گیرد. علمای اصول، اعتبار خبر واحد در محدودهی احکام را اثبات کردهاند اما آنچه مورد مناقشه میباشد؛ اعتبار خبر واحد در حیطه حقائق است که ادلهی موافقین و مخالفین ذیل مباحت حجیت خبر واحد در تفسیر و کلام بیان شده است. از آنجا که مجتهد، در علوم انسانی اسلامی همانند تفسیر و کلام به دنبال کشف از واقع میباشد. میتوان استدلالهای مطرح شده در این زمینه را به بحث علوم انسانی نیز تعمیم داد اما آنچه لازم است مورد توجه قرار گیرد آن است که اعتبار خبر واحد از منظر حکایت گری و کشف از واقع نیز بررسی شود. چرا که بیشتر استدلالهای مطرح شده در رابطه با اعتبار خبر واحد در علوم اسلامی ناظر به حجیت به معنای منجزیت و معذریت بوده و این مسئله اگرچه برای تدوین یک علم لازم است ولی کافی نیست. بنابراین باید اعتبار خبر از جهت کشف از واقع نیز مورد ارزیابی و بررسی قرار بگیرد. در این مقاله که به روش تحلیلی توصیفی کار شدهاست؛ به این موضوع پرداخته شده و در نهایت، ویژگیهای خبر واحد نشان میدهد که اعتبار آن در تدوین علوم اسلامی قابل اثبات میباشد. همچنین پس از نتیجهگیری به چند پیشنهاد تحقیقاتی اشاره شده است.
ملخص الجهاز:
میتوان استدلالهای مطرح شده در این زمینه را به بحث علوم انسانی نیز تعمیم داد اما آنچه لازم است مورد توجه قرار گیرد آن است که اعتبار خبر واحد از منظر حکایت گری و کشف از واقع نیز بررسی شود.
چرا که بیشتر استدلالهای مطرح شده در رابطه با اعتبار خبر واحد در علوم اسلامی ناظر به حجیت به معنای منجزیت و معذریت بوده و این مسئله اگرچه برای تدوین یک علم لازم است ولی کافی نیست.
سؤالاتی از قبیل اینکه: واقعنمایی در خبر واحد، چه اهمیتی در استخراج علوم انسانی دارد؟ به غیر از خبر واحد، چه امارات دیگری دارای حیثیت کشف هستند و کدامیک از آنها میتواند برای استخراج نظام علمی اسلامی، مورد استفاده قرار بگیرد؟ در چه صورتی تطوّر معانی کلمات، باعث خلل در فهم این نظام علمی نمیشود؟ آیا برای فهم معانی کلمات، باید به روشهای جدید معنا یابی، مانند پیدا کردن روح معانی کلمات متوصل شد؟ یا همان روشهای موجود در استنباط فقهی کافی است؟ آیا معنای حجیت خبر واحد در علوم انسانی به همان معنای حجیت خبر واحد در فقه میباشد؟ به نظر میرسد برای شکلگیری علوم اسلامی هریک از سؤالات فوق، جای طرح و بررسی داشته باشند.
لذا پژوهش پیش رو، رسالت اصلی خود را پاسخ به این پرسش اساسی میداند: «آیا ماهیت خبر واحد بهگونهای هست که بتوان علوم انسانی اسلامی را از منابع دینی استخراج کرد؟» مفروضات مسئله شکی نیست که برای تدوین یک علم اسلامی، باید به سؤالات متعددی پاسخ داد.
نظر مختار آنچه برای اعتبار خبر در علوم اسلامی مورد اهمیت میباشد در دو مقام قابل بررسی است: اول آنکه حجیت را به معنای منجزیت و معذریت دانست و سپس به دنبال اثبات مجوزی بود که بتوان بر اساس آن، علومِ استنباط شده از منابع اسلامی را به خداوند متعال و اسلام نسبت داد.