خلاصة:
نورالعیون، اثر ابوروح محمّد بن منصور جرجانی (زرّیندست)، نخستین کتاب چشمپزشکی فارسی است که ظاهرا در قرن پنجم هجری نگاشته شده است. این اثر به کوشش یوسف بیگباباپور، برپایۀ شش نسخه تصحیح، و در 1391ش منتشر شده است. مصحّح از دستنویس کهن و اصیل کتابخانۀ مرعشی (بهشمارۀ 12528) بهرهای نجسته و در خواندن نسخههای منتخب خویش هم توفیقی نیافته است. نیز برای پیداکردن سرچشمههای کار مولّف و بازیافتن ضبطهای درست از راه همسنجی کتاب با کحّالینامههای عربی مانند کتاب العشر مقالات فی العین حنین، تذکرةالکحّالین علی بن عیسی کحّال و بخش چشمپزشکی الحاوی کمترین اهتمامی نکرده است. از مقایسۀ نورالعیون با تذکرةالکحّالین آشکار میشود که بخش زیادی از آن برگردان متن عربی تذکره است. بدخوانیها، کاست و فزودهای نابجا، کامل نبودن نمایهها و تعریفنگاریهای نادرست در واژهنامۀ کتاب نشان میدهد که نورالعیون همچنان در شمار آثار نیازمند تصحیح است. در این مقاله ضمن نشان دادن برداشتها و اثرپذیریهای نورالعیون از کتابهای دیگر، به برخی از ضبطهای نادرست متن اشاره شده و ایضاحاتی در این خصوص آمده است.
ملخص الجهاز:
(نورالعيون زر ين دست و تصحيح آن ) گُلپر نصري يونس کرامتي چکيده نورالعيون ، اثر ابوروح محمد بن منصور جرجاني (زرين دسـت )، نخسـتين کتـاب چشم پزشکي فارسي است که ظاهرا در قرن پنجم هجري نگاشته شده اسـت .
اشکال ديگر نسخه گزيني مصحح مربوط به مقابلۀ ناتمـام يکـي از نسـخه هـا ميشـود؛ مصح ح ، دست نويس شمارٔە ٣٢١٨ مجلس را تا نيمه با نُسخ ديگر مطابقت داده اما به دليـل س فراواني اغلاط و اختلاف بيش از حد واژگانيخ از ادامۀ کار چشم پوشيده است (← همـان : سيوشش و ٣١٧ح ): کاري که خواننده را بيش از پـيش نسـبت بـه روشـمند بـودن تصـحيح بدگمان ميکند.
(نورالعيون زرين دست و تصحيح آن ) / ۱۰۱ س انتشار آن بود که ديدٔە چشم فراخ تر گردد و ديدار بکاهد و بود که اين ، از پس زخمي بود که بر چشم آيدخ (اخويني بخاري، ١٣٧١: ٢٨٤؛ نيز← خوارزمي، ١٨٩٥: ١٦١؛ علي بن عيسي، ١ ١٤١٧: ٣٠١؛ زرين دست ، ١٣٩١: ٢٤٣و ٢٩٢-٢٩٣؛ نفيس بن عوض ، ١٣٨٧: ٣٠٨/٢).
اين لغت ، در نسخۀ اساس (گ ٣٧پ ) س کندخ خوانده ميشود و ضبط دست نويس هاي مرعشي (گ ١٩ر) و مجلس شورا س کنده خ است (← زرين دست ، ١٣٩١: ١٤٤ح )؛ ظاهرا آخر جمله بايد چنين باشد: س زير دست گند/ گنده نمايدخ .