ملخص الجهاز:
"برخلاف آنکه برخی از نوآموزان مکتب جدید شرقشناسی فرنگ میخواهند وانمود کنند،باید دانست که خطوط و زبانهای فارسی و پهلوی متداول درصدر اسلام بعدا محو و نابود نشد و هرگز کسی به استیصال آنها برنخاست و در هیچ روایت تاریخی قدیمی، سندی مربوط به سوزاندن کتاب اوستا،یا بریدن زبان فارسی و یا جلوگیری از استعمال فارسی بوسیله مسلمانان ثبت نشده و نقل اینگونه داستانها مربوط به قرنهای متأخر است که صلیبیان در شام و سواحل مدیترانه دست به سوختن کتابخانههای اسلامی زده بودند و برای تجویز چنین عمل زشتی،نیازمند القاء شاهد و ذکر نمونهای از گذشته بودند چنانکه داستان سوزاندن کتابخانه اسکندریه هم در هیچ اثری از صدهء ششم و هفتم هجری پیشتر نمیرود.
شنیدهام برخی میگویند:«شعرای فارسیگو از نظر ضرورت شعری نخست امرداد را «مرداد»کردهاند و سپس از شعر به نثر کشیده شده است»،صرف نظر از اینکه استعمال مرداد، چنانکه گفته شد،در نثر عربی و فارسی بر شعر مقدم است و از نظر اوزان شعری هم«مرداد»در همه بحرهای شعری که دارای اجزای فعلن و فعولن و مفعولن و مستفعلن و مفاعیلن باشند قابل تطبیق است و اگر امرداد هم کلمهء فارسی بود برای فردوسی یا مسعود سعد هیچ اشکالی نداشت که مثلا بگویند: امرداد روز از امردادماه امردادگان جشن آب و گیاه سی و اندی سال پیش در تقویمی که کارپردازی مجلس شوری چاپ میکرد لفظ مجلس را در عنوان تقویم از عربی برگردانید و«کنکاشستان»کرده و ضمنا ماه مرداد را نیز به دون توجه به اصل دری آن،زیر نفوذ آثار فارسی چاپ هند و به تقلید از پارسیان گجراتی،«امرداد» چاپ نموده بود."