خلاصة:
تشکیل جمهوری آذربایجان در واپسین دهۀ قرن بیستم و سیر هویتیابی با استفاده از تاریخ و تاریخنویسی متفاوت دربارۀ گذشتۀ مشترک چندهزارساله با ایران، چالشهایی را متوجه تاریخنگاری محلی مناطق شمال غرب ایران با تأثیرپذیری از آثار منتشرشده در آن کشور کرد. پژوهش حاضر بهدنبال بررسی این مسئله است که تشکیل کشوری مستقل با اشتراکات تاریخی، زبان و فرهنگ مشترک با مناطق شمال غرب ایران با نام جمهوری آذربایجان و رویکردهای تاریخنگاری آن چه تأثیرات و پیامدهایی بر تاریخنگاری محلی استانهای ترکزبان شمال غرب ایران داشته است. به نظر میرسد شکلگیری کشوری به نام جمهوری آذربایجان و تاریخنگاری رسمی آن در راستای ایجاد هویت ملی با استفاده از قرائت خاصی از تاریخ و مؤلفههای ناشی از آن در موضوعاتی مانند واژۀ آذربایجان، ریشه، حدود، آذربایجان شمالی و جنوبی، سابقۀ باستانی حضور ترکان و حکومتهای ترک در منطقه، تکیه بر زبان ترکی، تحولات سیاسی جمهوری آذربایجان و مناقشات آن و تاریخ عمومی ترک بر تاریخنگاری محلی در استانهای ترکزبان، تأثیرات محسوس و نامحسوس چندی داشته است.
In the last decade of the twentieth century, the local historiography of the northwestern regions of Iran was confronted with challenges arising from the establishment of the Republic of Azerbaijan and the resulting process of identity formation through divergent historical narratives about a millennia-long shared past with Iran. These challenges were mainly influenced by scholarly works originating from the Republic of Azerbaijan. The Republic of Azerbaijan, as an autonomous nation with historical, linguistic, and cultural ties to the northwestern territories of Iran, serves as a point of departure for examining the impact of its formation and official historiography on the historiographical landscape of the Turkish-speaking provinces of northwestern Iran. This study seeks to explore how the emergence of this sovereign state and its historical narratives have shaped and influenced the local historiography of these provinces. It is evident that the establishment of the Republic of Azerbaijan and its sanctioned historiography have exerted both overt and nuanced influences on the construction of national identity through a specific rendition of history and its associated elements. These elements encompass a diverse range of themes, including the etymology and historical evolution of the term "Azerbaijan," demarcation of territorial boundaries, discussions of North and South Azerbaijan, examinations of ancient Turkish presence and governance in the region, promotion of the Turkish language, analyses of political trajectories within the Republic of Azerbaijan and their attendant controversies, as well as a broader exploration of Turkish influence on local historiography in Turkish-speaking provinces.
ملخص الجهاز:
پژوهش حاضر به دنبال بررسی این مسئله است که تشکیل کـشوری مستقل با اشتراکات تاریخی ، زبان و فرهنگ مشترک با مناطق شمال غرب ایران با نـام جمهوری آذربایجان و رویکردهـای تـاریخ نگـاری آن چـه تـأثیرات و پیامـدهایی بـر تاریخ نگاری محلی استان های ترک زبان شمال غرب ایران داشته است .
به نظر مـی رسـد شکل گیری کشوری به نام جمهوری آذربایجان و تاریخ نگـاری رسـمی آن در راسـتای ایجاد هویت ملی با استفاده از قرائت خاصـی از تـاریخ و مؤلفـه هـای ناشـی از آن در موضوعاتی مانند واژة آذربایجان ، ریشه ، حدود، آذربایجـان شـمالی و جنـوبی ، سـابقة باستانی حضور ترکان و حکومت های ترک در منطقه ، تکیه بر زبـان ترکـی ، تحـولات سیاسی جمهوری آذربایجان و مناقشات آن و تاریخ عمـومی تـرک بـر تـاریخ نگـاری محلی در استان های ترک زبان ، تأثیرات محسوس و نامحسوس چندی داشته است .
هدف از پژوهش حاضر بررسی تاریخ نگاری جمهوری آذربایجان نیست ، بلکه تلاش شـده با ارائة نمونه هایی از دیدگاه های رایج در آن کشور که در متن کتاب های منتشرشده نمود یافته ، تأثیرات آن بر آثار چاپ شده با موضوع تاریخ محلی آذربایجان طی دهه هـای اخیـر را واکـاوی کند و میزان تأثیرپذیری احتمالی از رویکرد حاکم بر تاریخ نگاری همسایة شمالی و مؤلفه هـای ناشی از آن که در تضاد با گفتمان حاکم بر تاریخ نگاری ایران ، به ویژه تاریخ نگاری باستان گرای عهد پهلوی است تاحدامکان روشن نماید.
برای مثال در کتاب خاننشین تبریز به حکام مستقل تبریز پس از فروپاشی صفویان به ویژه در دورة دنابله ١٥٠ / مؤلفه های تاریخ نگاری جمهوری آذربایجان و تاریخ نگاری محلی شمال غرب ایران / رضائی توجه شده است (ایمانوا، ١٤٠٠).
Review of textbooks of the Republic of Azerbaijan, Tehran: Institute of Contemporary History of Iran.