چالش فلسفی غزالی و ابن رشد و نقش آن در شکوفایی حکمت و کلام اسلامی(2) مقالة

"پاسخ ابن رشد ابن رشد در رد گفتار غزالی می‌گوید: «امکان» امری است ازلی و به ماده ازلی نیازمند است، امکان، یک تصور عقلی محض نیست، حتی «ممتنع» هم برای این که امتناع به او منسوب گردد نیازمند موضوع است، مانند این که بگوییم: وجود خلأ و اجتماع ضدین ممتنع است، پس اگر موضوع وحامل امکان را نفی کنیم، دیگر حدوث و تغییری وجود نخواهد داشت، زیرا چیزی که موصوف به حدوث و تغیر باشد، همان ماده و هیولاست، و بدیهی است که ماده و هیولا، موضوع کون و فسادند، پس هم امکان و هم ماده‌ی حامل او قدیم‌اند، در نتیجه عالم قدیم است. رابعا: این اشکال به دلیل چهارم نیز وارد است، زیرا امکانی که نیازمند حامل یا موضوع است امکان وجودی است و از ماده انتزاع می‌شود، از این رو نمی‌توان به عنوان استدلال گفت: وصف چیزی که بعدا پدید می‌آید (عالم) قبلا قدیم بوده است (امکان)، در نتیجه نه ماده‌ی قدیم وجود دارد و نه وصف آن (امکان)."