ملخص الجهاز:
"و اما از لحاظ اصطلاحی: در میان مسلمانان بمرور ایام از آغاز اسلام تفسیر نام علمی شده است که در تبیین و کشف مجملات و مقاصد آیات قرآن و اسباب نزول آیات و بیان ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه آن و شؤون دیگر مربوط به فهم معانی قرآن میباشد.
اینک اجمالی از تاریخ هریک ؟؟؟ این دو: اما در قسم اول یاتفسیر قبل از تدوین تردیدی نیست قبل از آنکه کتابها درباره تفسیر قرآن تألیف و تدوین شود،اصحاب رسول خدا و مسلمانان صدر اسلام درباره تفسیر و یا تحقیق در کشف مقاصد قرآن با هم گفتگوها و پرسش و پاسخها داشتند میتوان در باب تاریخ تفسیر قبل از تدوین یا آغاز گفتگوی تفسیری چنین نظر داد که مقارن با نزون تدریجی قرآن است.
سند عمده احمد امین در این نظر استنباطی است که او از گفته ابو العباس ثعلب که ابن الندیم در الفهرست صفحه 99(چاپ سابق)آنرا آورده،مینماید و حال آنکه با مراجعه بموارد مختلف «الفهرستت»خاصه«الفن الثالث من المقالة الاولی»تا پایان آن بشواهد قطعی زیادی برمیخوریم که کتاب معانی القرآن فراء اولین کتاب تفسیری نیست،و از گفته ثعلب نیز این معنی استنباط نمیشود و از جمله ابن الندیم در فن سوم از مقاله نخستین کتاب فهرست تحت عنوان«الکتب المؤلفة فی معانی القرآن و مشکله و مجازه»کتابهای زیادی را که همگی موسوم به«معانی القرآن»هستند نام میبرد،که کسائی و اخفش و سعید بن مسعده و یونس حبیب و مبرد و قطرب و ابی عبیده معمر بن مثنی و دیگران مؤلفان آنها هستند و در میان همین کتابها از معانی القرآن فراء نیز نام می برد."