ملخص الجهاز:
"حق و باطل وحدت و کثرت حق آیا حقیقت،یکی است یا متعدد؟اگر حقیقت،یکی باشد،برهان خلقت کارآمد است؛چرا که میتوانیم از ابطال نقیض به اثبات مدعا یا از ابطال مدعا به اثبات نقیض پی ببریم و اگر حقیقت متعدد یا متکثر باشد،برهان خلف کارمد نیست.
(اگر مقصدی باشد) البته انکار نمیکنیم که مشترکاتی در بین این ادیان هست که حقیقت است و در حقیقت،همان پیامهای مشترکی است که همهی پیامبران آورده و همهی ادیان (1).
در اینجا دو راه دیگر مطرح میکنیم: 1وحدت و کثرت اصولا آیا هستی یگانه است یا متکثر؟اگر وجود،حقیقت یگانه استـ،حق یکی است و اگر وجود،حقایق متباین به تمام ذات است-آنگونه که به مشائیان منسوب است-حق یکی نیستـ،بلکه با حقایق متعدد ومتکثر سروکار داریم.
معلوم نیست اگر کسی کثرت وجودی بشود و از منظر حقیقتهای متباین به وجود بنگرد،چگونه میتواند در ذات و صفات و افعالـ،به توحید برسد و چگونه میتواند خود را به زیور توحید در عبادت و اطاعت بیاراید؟!
چنانکه هاتف اصفهانی میگوید: که یکی هست و هیچ نیست جز او وحده لا اله الا هو هرچند که ممکن است که این،وحدت شهود باشد،نه وحدت وجود،چنانکه سعدی میگوید: ره عقل جز پیچدرپیچ نیست بر عارفان جز خدا هیچ نیست همه هرچه هستند از آن کمترند که با هستیش نام هستی برند بههرحال عرفای قدیمـ،وحدت شهودی بوده وعرفای متاخر،وحدت وجودی شدهاند.
قرآن سخن آنها را این طور آورده است: ما نعبدهم الا لیقربونا الی الله زلفی 2ما بتها را-فقط-برای این پرستش میکنیم که ما را به خدا نزدیک سازند."