خلاصة:
در بخش اول این نوشتار که در شماره مسلسل 12 (پاییز 1386) به چاپ رسید از جغرافیای طبیعیپاکستان، پیشینه تاریخی جمعیت، اقوام و نژادها، زبان، خط، گاه شمار تحولات کشور پاکستان در شش دههگذشته، جایگاه و اهمیت استراتژیکی، آداب و سنن مذهبی این کشور سخن به میان آمد. اینک بخش دوم باموضوعات زیر تقدیم میگردد: دورنمایی از اقتصاد پاکستان، تمدن و فرهنگ، نظام آموزشی، حوزههایدینی اهل سنت و شیعه، روند ترویج ادیان در هند، زبان فارسی در پاکستان، روابط ایران و پاکستان، احزابو گروههای سیاسی و سرانجام جنبش اسلامی پاکستان.
ملخص الجهاز:
اینک بخش دوم باموضوعات زیر تقدیم میگردد: دورنمایی از اقتصاد پاکستان، تمدن و فرهنگ، نظام آموزشی، حوزههایدینی اهل سنت و شیعه، روند ترویج ادیان در هند، زبان فارسی در پاکستان، روابط ایران و پاکستان، احزابو گروههای سیاسی و سرانجام جنبش اسلامی پاکستان.
اقتصاد پاکستان، نظام آموزشی، تمدن و فرهنگ، زبان فارسی، احزاب و گروههای سیاسی،جنبش اسلامی دورنمایی از اقتصاد پاکستان مسائل اقتصادی در سده اخیر در مناطق مختلف دنیا به ویژه جهان سوم، محورهای جدیدی رابه خود اختصاص داده است.
به عبارت دیگر اسلام بر بالهای زبان فارسی از راه آسیایمرکزی و خراسان بزرگ و سیستان و کرمان، به شبه قاره هند راه مییابد و تأثیر تمدن اسلامی درهند به صورت نفوذ تمدن ایرانی درآمد و با درخشندگی، فرهنگی آن مورد توجه و پذیرش قرار گرفت.
گرچه پس از توسعه استیلای بریتانیا استفاده از زبان فارسی در ادارات ممنوع اعلام شد ودولت انگلیس توجهی به اعتراضات مردم در این زمینه نکرد، لیکن از سوی دوستداران زبان فارسیو تلاش قابل قبول دو دولت به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و گسترش روابط فرهنگیمیان دو کشور، اقداماتی در زمینه بالا بردن سطح آموزش زبان فارسی به عمل آمد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز روابط دو کشور در خصوص ترویج زبان فارسی، در قالبتدریس و برگزاری دورههای آموزشی زبان فارسی و مبادله استاد و تأسیس خانههای فرهنگ،گسترش یافت؛ هر چند برخی اقدامات و کوششها در جایگزین کردن زبان عربی (به عنوان زباناصلی جهان اسلام) به جای زبان فارسی صورت گرفت.