خرد چیست؟ خردمند کیست؟ (آثار خرد در جامعه) مقالة

"بنام مذهب‌ تشکیل داده و هریک برای خود مرامنامهء و آئین‌نامه درست‌ نموده و ادای احزاب سیاسی را درآوردند و میان این دستجات‌ دینی که بشکل احزاب درآمدند مانند احزاب سیاسی شکافهائی‌ تولید شد پس در حقیقت شکافهای گوناگونی بوسیله تولید احزاب سیاسی از یکسو و پیدا شدن احزاب دینی از سوی دیگر در میان اهالی یک کشور پدیدار گردید اما احزاب سیاسی که‌ بنامهای مختلف موجود شد بجان همدیگر افتاده و نسبت‌ بیکدیگر از هیچگونه تهمت و افترا و فحاشی و هتاکی دریغ‌ نداشته و دشمن جانی و مالی یکدیگر شدند دسته‌هائی براه‌ انداختند به نعره‌های مرده باد و زنده باد پرداختند چه بسا خونهای ناحقی در این میان ریخته شد و هوراهای بی‌معنی با نعره‌های بی‌حقیقت بهم آمیخته شد واقعا یک مناظر عجیب و غریبی که جز نشانهء دیوانگی نبود میان مردم تولید گردید که‌ بالاخره جز دامن زدن بآتش نفاق و بطمع آوردن دشمنان و اهل شقاق نتیجهء دیگری نبخشیده و نمی‌بخشد تعجب در اینجاست‌ که با همهء آن تجربه‌های تلخی که شد باز عدهء دیگری بمیان‌ افتاده و بحزب‌سازی و کمیته‌بازی می‌پردازند و دلیل و برهانشان‌ اینست که در تمام کشورهای مشروطه دنیا معمول است: باید هر ملتی که تحت حکومت مشروطه زندگی میکند دارای احزاب باشد."