خلاصة:
سکولاریسم هم مانند هر پدیده بشری با چالشهای جدی بلکه حیاتی مواجه است و تنها در
جهان اسلام است که این چالش قابل رؤیت است. ناتوانی اندیشه سکولار از ارائه تعریف
جدید و هویت مدرن برای مسلمانان، ناتوانی در شناخت صحیح و گذار جوامع اسلامی به
دنیای مدرن و از همه مهمتر بحران زایی صهیونیسم یهودی برای غرب؛ از جمله موارد
بیشمار چالش سکولاریسم در جهان اسلام است. سکولاریسم غربی هم چون حمله مغولان به
دنیای اسلام به تدریج رو به اضمحلال خواهد رفت. باید توجه داشت که این رویکرد
انتقادی به سکولاریسم، هرگز ماهیت پست مدرنی ندارد. گرچه، رویکردهای پست مدرنی
انتقادی است، ولی هر انتقادی هم لزوما پست مدرن نیست.
ملخص الجهاز:
"ناتوانی اندیشه سکولار از ارائه تعریف جدید و هویت مدرن برای مسلمانان، ناتوانی در شناخت صحیح و گذار جوامع اسلامی به دنیای مدرن و از همه مهمتر بحران زایی صهیونیسم یهودی برای غرب؛ از جمله موارد بیشمار چالش سکولاریسم در جهان اسلام است.
برداشت دیگر با این پرسش نظرش را ابراز میدارد که اگر سکولاریسم ساخت چالش برانگیزی دارد؛ پس چرا در دیگر سرزمینهای پیرامونی (غیر اصلی)، آن گونه چالشی که در جهان اسلام - به ویژه حوزه خاورمیانه - ایجاد کرده است، موجب نشده است.
42 چنین ترسی مانع از آن میشود که از نگاه «بیگانه» به موقعیت و وضعیت اجتماعی و فرهنگی خودی بیاندیشیم درست است که شرقشناسی - از جمله کتاب نامههای ایرانی منتسکیو - «در ایجاد تصاویری از شرق در تصور غرب» سهم مهمی داشته است، ولی ما برای شناخت انتقادی از خود و جامعه و فرهنگ خودی، به این نگاه نیاز داریم.
56 به هر حال، ناتوانی و عدم موفقیت ناسیونالیسم سکولار در ایجاد گسست هویتی میان مردم جهان اسلام با تاریخ و فرهنگ اسلامی آنان؛ هم چنین تعصب ایدئولوژیک اندیشه سکولار در حفظ استیلای گفتمانهای مدرن (مانند شرقشناسی و توسعه) و به تبع آن حفظ هویت جدید (شرقی، توسعه نیافته) از یک سو، اندیشه انتقادی و تلاش برای تحول در هویت جدید (غربزدگی و نقد شرقشناسی)از سوی دیگر؛ نشانه مهمی برای چالش سکولاریسم در دنیای اسلام است.
روشن فکران جهان اسلام، تمنای گذار حداکثری یا همان غربی شدن تمام عیار را دارند؛ لکن معلوم نیست که غرب نیز چنین تمنایی برای منطقه خاورمیانه داشته باشد، تجربه روابط دوستانه و حمایتآمیز غرب با دولتهای سرکوبگر خاورمیانهای - نظیر مشارکت در سرنگونی دولت ملی دکتر محمد مصدق - بیانگر همین مطلب است."