کنکاش منابع ابن خلدون برای تاریخ مغول و تاتار مقالة

ابن خلدون در جلد پنجم کتاب العبر و التعریف شرح نسبتا مفصل از مغولان و تاتاران ـ از ظهور چنگیزخان، پیروزی‌های او در شرق و غرب، و سرگذشت اولاد او تا هلاکو و تیمور ـ ارائه داده است. وی در العبر از تاریخ مرگ چنگیزخان با سکوت گذشته و تاریخ فرمانروایی چنگیزخان را به دست داده است. او تاریخ تاتاران و مغولان را تا زمان بزرگترین جانشین چنگیزخان، یعنی تیمور، پیش برده است. بیشترین اطلاعات صحیح ابن خلدون از تیمور، حاصل ارتباط او با تیمور به سال 803 ه . ق، در دمشق است. وی تصویری کلی از شخصیت تیمور ارائه کرده، که اولین شرح مفصل از تیمور است.ابن خلدون در نوشتن تاریخ مغول از منابع شفاهی و کتبی بهره برده است.درباره منابع شفاهی او باید گفت که خود وی بارها اظهار کرده که مطالبش را از بازرگانانان، مسافران و دانشمندانی که از آسیای میانه، چین، خوارزم یا خراسان برگشته‌اند و آنها را در قاهره یا دمشق دیدار کرده، اقتباس نموده است.

"تنها منبع فارسی که ابن خلدون در منابع اطلاعاتش از آن نام می‌برد46 تاریخ جهانگشای، نوشته علاءالدین عطاملک الجوینی (متوفی 681 م/ 1282 م) است،47 گرچه آن نیز از طریق یک واسطه، یعنی اثر عربی العمری مورد استفاده ابن خلدون قرار گرفته است. 8. برای دوره‌ای که توسط ابن الاثیر و ابوالفدا و النساوی بحث نشده بود، ابن خلدون منابع مهم دیگری را یافت و استفاده کرد که به آنها با عنوان کتاب اشاره می‌کند بدون هرگونه عنوان بخصوصی، یا نسبت می‌دهد به نویسنده‌ای به نام شهاب‌الدین ابن فضل الله. 68 این بود اساس منابع کتبی و شفاهی مربوط به تاریخ مغول و تاتار که ابن خلدون از آنها استفاده کرده است. ابن خلدون در التعریف، ص 382 س 4 ـ 10، درباره ظهور تیمور لنگ می‌نویسد: «بعد در سالهای هفتاد یا هشتاد قرن هشتم، در ماوراءالنهر امیری از بنی جقطای به نام تیمور ظهور کرد، که نزد مردم به تمر معروف شد، و او متکفل پسری از خویشاوندان جقطای بود که پدرانش همه از شاهان بودند و این تمر بن طرغای پسر عمویشان بود، و او متکفل کسی از آنها به نام محمود شد و مادرش صرغتمش را به زنی گرفت و دستش در همه ممالک تاتار باز بود، پس تا اقصای دیار بکر بر آنها مستولی شد، سپس به سوی آسیای صغیر و هند رفت، ارتش او همه نواحی را غارت کردند و قلعه‌ها و شهرهایشان راتخریب کردند، که اخبارشان مفصل است پس از آنکه به سوی سوریه رفت و در آنجا چیزهایی انجام داد که معروف است و خدا بر امر خود غالب است."