خلاصة:
در زمان مظفرالدین شاه قاجار، وزیر علوم و معارف آقای علاءالملک نظامنامهای تدوین کرد که بر طبق آن وضعیت تدریس و
تحصیل شاگردان و قوانین مربوط به مکتبها مشخص گردید. این نظامنامه شامل پنج فصل میباشد که عبارتند از:1. در قبول شاگردان 2. در ترتیبات داخلی 3. در تحصیل شاگردان 4. تکالیف معلمین و متعلمین 5. در اوضاع خارجی مکتب
ملخص الجهاز:
"و در اجرای مقاصد سنیه خسروانه دستور بینظیر معظم و وزیر روشن ضمیر مفخم شخص اول کامل و عقل ثانی مکمل حضرت مستطاب اشرف امجد ارفع امنع اقدس والا سلطان عبدالمجید میرزا عینالدوله اتابک اعظم مدظلهالعالی همم عالیه خود را لیلا و نهارا با جد وافی و سعی کافی مصروف و مبذول فرموده: فلیس نظیره للملک حام و لیس شبیههللدین واق بر طبق نیت مقدس ملوکانه، جناب مستطاب اجل اکرم افخم عالی آقای علاءالملک وزیر علوم و معارف دامت شوکته و اجلاله مساعی نبیله و اهتمامات جمیله در تأسیس و توسعه دوایر علمیه و تکمیل نواقص ایام سابقه مصروف داشتهاند تا اهالی و متوطنین این خطه طیبه را از حضیض جهل و نادانی بهاوج سعادت و معرفت برسانند للهالحمد ادارات مدارس و مکاتب را رونقی تازه و روحی بیاندازه بخشیده و از طرق منحرفه بصراط مستقیم هدایت و در تحت نظامنامه و پروگرام صحیحی درآوردهاند؛ این اوقات درصدد اصلاح مکاتب جزء همت مصروف نمودهاند که بهترتیب جدید وضع تعلیم و تعلم آنها را اصلاح نمایند، درین نظامنامه برسم علیالحساب وضع تدریس و ترتیب مکتبها و پروگرام دروس و آداب و رفتار آنها در ضمن پنج فصل که هر فصلی مشتمل به دوازده فقره است نگاشته میشود.
معلمین مکاتب ماهی دو مرتبه در مدرسه مبارکه دارالفنون در مجلسی که مخصوص این کار تشکیل میشود برای تعیین تکالیف خود حاضر شده و بهآنها دستورالعمل لازمه داده میشود و آنها هم هرگاه مطالبی داشته باشند اظهار و رفع اشکالات خواهند نمود."