ملخص الجهاز:
"از پارهء بالا معلوم نیست که عیب و گناههایی که دشمنان به مفتی اکرام نسبت میدادند، عبارت از چه بود؟در دیگر فصلهای تذکار اشعار که از معارفپروران مشهور و نامشهور سخن میرود-چنانکه در فصل سعید جان مخدوم نظمی که سال 1918 م به قتل رسانیدند، دربارهء صدر الدین عینی که سال 1917 م او را 75 چوب جزا دادند،دربارهء عبد الواحد منظم که اگر به دست میافتاد حتما میکشتندش-نیز صدر ضیا ماده به ماده به عیبنامهها جواب گفته است.
1بیگمان این شعر استاد،دیگر شعرهایی که صدر ضیا در تذکار اشعار به عنوان شعر نو آورده است و غیر آن،اگر با شعر فارسی ایران و افغانستان آغاز سدهء بیستم مقایسه شود و به علاقهمندی بررسی گردد،نتیجههای مهمی برای تاریخ ادبیات فارسی مشترک ما به دست خواهد آمد.
چنین معنی داد از دید معارفپروران برای به وجود آوردن کانسپسیون(فهمش و نظریه) تاریخ ادبیات فارسی تاجیکی نیمهء دوم قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم زیاده ضرور بود و صدر ضیا با تذکار اشعار و بعضی اثرهای دیگرش به اینسو راه آغاز کرد.
حقانیت ارزیابیهای صدر ضیا وابسته به این هم بود که از وضع زمان و احوال علما و ادبا آگاهی خوب داشت یک خلاصهء پژوهش قیاسی(تطبیقی)رسول هادیزاده این است که صدر ضیا«دربارهء بیشتر شاعران نیمهء دوم قرن نوزدهم مفصلتر از دیگر تذکرهنویسان مدارک آورده و گاه مدارکی تازه چه از شرح حال و چه در توصیف آثار آنها به دسترس ما میگذارد».
این ضمیمهء سحاب الدین صدیقی ارزش تذکرهء صدر ضیا را یکی بر چند افزود:تذکار اشعار با این ضمیمه یکی از مکملترین سرچشمههای تحقیق ادبیات فارسی تاجیکی نیمهء دوم سدهء نوزدهم و آغاز سدهء بیستم است."