خلاصة:
جهانی شدن-مفهومی که از دههی 1990 رایج شده-نشاندهنده روندی است که تمامی ابعاد زندگی انسان عصر حاضر را تحت تأثیر قرار داده است.به خاطر اهمهیت این پدیدار،صفحات ژرفنای این شماره به جهانی شدن اختصاص یافته است.در مطالعه پیش رو،جهانی شدن در پیوند با مسائل فرهنگی،اقتصادی،امنیتی،سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است؛با این عنایت که چون مهمترین بعد جهانی شدن بعد اقتصادی آن است،این بعد بیشتر مد نظر قرار گرفته است. نخستین مقاله ژرفنای این شماره با عنوان«جهانی شدن اقتصاد و حاکمیت ملی»،بعد اقتصادی جهانی شدن را با توجه به اثراتی که بر حاکمیت ملی دارد،مورد بررسی قرار میدهد.نویسنده مقاله که استادیار گروه حقوق است توضیح میدهد که چگونه تضعیف حاکمیت ملی از دید بسیاری از کارشناسان به عنوان وجه منفی جهانی شدن دانسته میشود.البته در مقابل،جهانی شدن اقتصاد میتواند به عنوان فرصتی بینظیر قلمداد شود که دولتها با بازسازی اقتصاد خود به افزایش درآمد سالانه ملی و افزایش رفاه مردم بپردازند. در واقع،جریان پرشتاب جهانی شدن به ویژه جهانی شدن اقتصاد،به گونهای است که هیچ کشوری که خواهان بقا باشد نمیتواند خود را از آن جدا نگاه دارد. «جهانی شدن اقتصاد جهان،هزینهها و فایدهها»عنوان مقاله انتشار یافته از سوی مؤسسه میلکن است،مایکل اینتر یلیگیتر نویسنده مقاله مذکور،عضو ارشد این مؤسسه و استاد علوم سیاسی دانشگاه لس آنجلس کالیفرنیاست.او در این نوشتار برای جهانی شدن پنج خاستگاه تعریف نموده است،از این قرار:پیشرفت تکنولوژی،آزادسازی تجاری، تغییرات نهادها و ساختارها،توافق ایدئولوژیک و اجماع عقاید جهانی و تحولات فرهنگی.مقاله بهطور ویژه به بررسی اثرات جهانی شدن بر اقتصاد کشورها توجه دارد که در واقع اصلیترین پیامد جهانی شدن نیز تلقی میگردد. «جهانی شدن و بعد اقتصادی امنیت ملی ما»عنوان دیگر نوشتار این بخش است.آقای عباس اشلقی نویسنده این مقاله که دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه تهران است معتقد است اقتصاد جهانی اکنون به گونهای است که ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه-چه بازیگر باشد و چه تماشاگر-از آن تأثیر خواهد پذیرفت؛فلذا داشتن استراتژی و برنامه مناسب و استفاده از روشهای علمی برای ورود به اقتصاد جهانی،الزامی است تا اینکه از تبعات منفی جهانی شدن اقتصاد کاسته شود.مقاله با اشاره به ماهیت نظام اقتصادی کنونی،جایگاه اقتصاد ایران را در بازارهای جهانی مد نظر قرار میدهد و تأثیرات جهانی شدن بر امنیت اقتصادی ایران را بررسی میکند.در جریان این بررسی،مقاله درباره تقسیمبندی تولیدات ایران و میزان قبول و یا رد آنها در عرصه جهانی تحلیلهای جالبی را در اختیار خوانندگان قرار میدهد. نوشتار«فرهنگ و حقوق بشر در پرتو جهانی شدن»تأثیر جهانی شدن را از منظر فرهنگی مورد بررسی قرار داده است.نویسنده مقاله خانم بهاره سازمند دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه تهران،توضیح میدهد که چگونه از دید بعضی کارشناسان،جهانی شدن میتواند فرهنگهای محلی و خرده فرهنگها را در خود حل نماید.درحالیکه بعضی دیگر معتقدند همسانسازی فرهنگها در واقع به معنای غربی کردن تمام فرهنگهای موجود است و در این رابطه به واژه امپریالیسم فرهنگی اشاره میکنند.مقاله از سوی دیگر به بحث حقوق بشر در کنار بحثهای فرهنگی توجه دارد و در بحث حقوق بشر نیز به خاصگرایی و عامگرایی در قالب جهانی شدن پرداخته است. یکی دیگر از چالشهای جهانی شدن،نابرابریهایی است که میان کشورها به وجود میآید.این مسئله در مقاله«جهانی شدن نامتوازن،واگرایی کشورهای در حال توسعه» مورد بررسی قرار گرفته است.نویسنده مقاله که دانشجوی دکتری جامعهشناسی توسعه اقتصادی دانشگاه اصفهان است،توضیح میدهد که چگونه بسیاری از نظریهپردازان معتقدند جهانی شدن،روندی نابرابر و نامتوازن است و بیشترین منفعت آن به کشورهای توسعه یافته و صنعتی جهان تعلق میگیرد.با این حال این مقاله به کمک نمودارها و جداول نشان میدهد کشورهای جهانی شده(از میان کشورهای در حال توسعه)توانستهاند با تطبیق شرایط اقتصادی و اجتماعی خود از مزایای جهانی شدن برخوردار شوند.مقاله در پایان توضیح میدهد که چگونه به رغم این دستاوردها،حتی شرایط ورود و برخورداری از مزایای جهانی شدن نیز برای کشورهای در حال توسعه روند برابری را طی نمیکند. در دیگر مقاله این بخش با عنوان«جهانی شدن ارتباطات و تهدیدهای امنیت ملی ما»توضیح داده شده است که گسترش و پیشرفت تکنولوژی ارتباطی،برای امنیت دولتها خطرآفرین شده است.این مقاله که رهآورد کار گروهی با مسئولیت آقای مجید عباسی اشلقی است،نشان میدهد که توسعه ارتباطات،منجر به نفوذپذیری مرزها شده و آثار نگرانکنندهای را در پی داشته است.از مهمترین اثرات چنین توسعهای این است ک بر میزان حساسیت و آسیبپذیری دولتها افزوده و حاکمیت دولتها را به چالش کشیده است. به نظر میرسد واکنش و موضعگیریهای گوناگون دولتها برای محدود کردن ماهواره،اینترنت و دیگر اشکال اینترنتی در چنین قالبی قابل تحلیل است. مقاله«همپرسگیهای جهانی شدن و محلی شدن»،ترجمه یکی از مقالات برجسته پیتر کلوس است.این مقاله به دنبال بررسی ارتباط میان محلیگرایی و جهانی شدن است و تأکید دارد هرچند کشورها به دنبال حفظ هویتهای فرهنگی ملی خود هستند،بهطور همزمان در یک فرهنگ جهانی حاضر،نیز شرکت میکنند.نویسنده بر این مسئله تأکید میکند ک جهانی شدن و محلیگرایی ضرورتا با یکدیگر در تضاد نیستند بلکه همراه یکدیگر به پیش میروند،حتی میتوان گفت در مواردی،روند جهانی شدن منجر به تقویت روند منطقهگرایی شده است. مقاله«تهدیدهای جهانی شدن در کشورهای در حال توسعه»،از جمله مقالاتی است که دیدی منفی نسبت به جهانی شدن دارد و آن را جهانیسازی قلمداد میکند.نویسنده معتقد است جهانی شدن نه یک پروسه بلکه یک پروژه است که به شکل آشکار و پنهان توسط کشورهای توسعه یافته هدایت میشود.از طرف دیگر از این دید،جهانی شدن نه تنها به توسعه کشورهای جهان سوم کمک نمیکند بلکه با درگیر کردن آنها در یک روند فرسایشی،منجر به فقر و عقبماندگی هرچه بیشتر آنها میشود.در بخش دوم،این مقاله وضعیت ایران را در نظام جدید ناشی از جهانی شدن مورد بررسی قرار میدهد و تأکید دارد که چون جهانی شدن به نوعی غربی شدن و آمریکایی شدن است،با اصول و معیارهای جمهوری اسلامی ایران در تضاد است. خانم مریم کاظمی نویسنده مقاله«پیامدهای جهانی شدن بر سیاست خارجی کشورها»که خود،دانش آموخته دیپلماسی و سازمانهای بین المللی است،تعاملات متقابل سیاست خارجی و جهانی شدن را مورد توجه قرار داده است.نویسنده ابتدا تعاریفی از جهانی شدن و سیاست خارجی ارائه نموده و سپس نقش جهانی شدن را در تحولات سیاست خارجی بررسی کرده است.مقاله،عناصری همچون ساختار نظام بین الملل،قدرت ملی،دولت ملی،حاکمیت ملی،منافع ملی و امنیت ملی را تعریف نموده و نشان داده که به ویژه جهانی شدن اقتصاد،بر جهتگیریهای سیاست خارجی کشورها تأثیر داشته و حتی میتوان گفت آنها را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. «بازتاب جهانی شدن در سیاست خارجی خاتمی»،از جمله مقالات کاربردی این بخش است که تحولات حوزه سیاست خارجی را در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی بررسی کرده است.در این مقاله،به تأثیرات جهانی شدن در شکلگیری سیاستهای:تنشزدایی،گفتگوی تمدنها و نهایتا تعامل سازنده و مؤثر،توجه نموده است. نویسنده نشان میدهد که دولت خاتمی با سیاست تنشزدایی که به معنای تلاش برای ایجاد اعتمادسازی و همگرایی با کشورهای جهان تلقی میشد،آغاز نموده و تحت تأثیر همان فرآیند جهانی شدن،موفق شد سیاست خارجی کشور را در جهت«تعامل مؤثر و سازنده»ارتقاء بخشد.نویسنده نشان میدهد که تغییر از تنشزدایی به تعامل مؤثر و سازنده،گام بسیار بلندی بوده که توفیق آن به خاتمی بازمیگردد. جستجوی برای تبدیل تهدیدهای جهانی شدن به فرصتها،رویکردی است که نویسنده مقاله«چگونه سیل را به رودخانه تبدیل کنیم؟»آن را برگزیده استت.مقاله در پاسخگویی به این سؤال،ضمن مرور بر آثار مخرب جهانی شدن بر امنیت ملی کشورمان،نهایتا راهکارهای تقویت قدرت ملی و افزایش قدرت بازدارندگی را در 32 فراز برشمرده است. فصلی از کتاب«ایران و جهانی شدن؛چالشهای و راه حلها»تحت عنوان«جهانی شدن،حاکمیت ملی و جمهوری اسلامی ایران»مقاله بعدی صفحات ژرفنای این شماره است.دکتر محمود سریع القلم با مروری بر پیشینه رویدادهای داخلی و خارجی و با سیری در بندهای قانون اساسی مرتبط به سیاست خارجی و امنیت ملی و مقایسه شاخصهای کلان اقتصادی کشورهای همجوار،نشان میدهد که چگونه در دورهای که جمهوری اسلامی در پی تحکیم موقعیت خود بوده و نگاه بیرونی آن وجه سیاسی،مبارزاتی و امنیتی داشته،رقابت در صحنه جهانی به مراتب تشدید شده و نرخ رشد تجارت بین المللی،دو برابر نرخ رشد اقتصادی بوده است. در مقاله«تراژدی فقر یا ملودی توسعه»،گزارش گفتگوی منتشر نشده راهبرد با مرحوم دکتر داریوش اخوان زنجانی آورده شده است.دکتر اخوان زنجانی با زبانی روان، دیدگاههای خود را در خصوص چالشهای جامعه ما در قبال جهانی شدن،سخن میگوید«راهبرد»فرصت را غنیمت دانسته برای آن مرحوم علو درجات و برای بازماندگانش آرزوی صبر جمیل دارد.
ملخص الجهاز:
"ژرفنا جهانی شدن اقتصاد و حاکمیت ملی دکتر منوچهر توسلی نایینی جهانی شدن اقتصاد؛هزینهها و فایدهها/ مایکل اینتری لیگیتر،برگردان:حسین علی پور جهانی شدن و بعد اقتصادی امنیت ملی ما/ مجید عباسی اشلقی فرهنگ و حقوق بشر در پرتو جهانی شدن/ بهاره سازمند جهانی شدن نامتوازن؛واگرایی کشورهای در حال توسعه/ ابراهیم مسعودنیا جهانی شدن ارتباطات و تهدیدهای امنیت ملی ما/ گروه تحقیق همپرسگیهای جهانی شدن با محلی شدن/ پیتر کلوس،برگردان:میر قاسم بنی هاشم تهدیدهای جهانی شدن در کشورهای در حال توسعه/ مرتضی شیرودی پیامد جهانی شدن بر سیاست خارجی کشورها/ مریم کاظمی بازتاب جهانی شدن در سیاست خارجی خاتمی/ جواد سوری چگونه سیل را به رودخانه تبدیل کنیم؟/ دکتر غلامحسین نهازی جهانی شدن،حاکمیت ملی و جمهوری اسلامی ایران/ دکتر محمود سریع القلم تراژدی فقیر یا ملودی توسعه؟/ گفتگوی منتشر نشده با شادروان دکتر داریوش اخوان زنجانی اشاره جهانی شدن-مفهومی که از دههی 0991 رایج شده-نشاندهنده روندی است که تمامی ابعاد زندگی انسان عصر حاضر را تحت تأثیر قرار داده است.
در بعد اقتصادی،عضویت دولتها در سازمان تجارت جهانی6و سازمانهای مشابه به منزلهی محدود کردن ابعادی از حاکمیت ملی در سطح بین المللی است که به موجب آن دولتها ملزم به تغییر قوانین مالیاتی و مالی و حذف تعرفهها و مالیاتهای غیر ضروری و آزادی واردات کالاهای خارجی میباشند،در چنین وضعیتی چنانچه دولتی قادر به رقابت در عرصه تولید و عرضه کالاهای مورد نیاز خود نباشد با مشکلات داخلی روبهرو خواهد شد."