خلاصة:
یکی از تقریرهای برهان جهانشناختی با برهان مفهومگرایی شناخته میشود.این برهان با تکیه بر فرضیهء صدق در دلالتشناسی منطق موجهات،بر آن است تا به اثبات وجود خدا بپردازد.با توجه به اینکه گزاره برآیند ذهن است و بدون ذهن گزارهای وجود نخواهد داشت،طرفداران این برهان بر این عقیدهاند که وجود گزارههای صادق در همهء جهانهای ممکن،نشاندهندهء وجود خداست؛زیرا با توجه به اینکه در همهء جهانهای ممکن،ذهن انسانی و مانند آن وجود ندارد،پس باید ذهن الوهی وجود داشته ابشد تا گزارههای صادق بدان وابسته باشند. نویسنده علاوه بر نقل تقریرهای مختلف این برهان،هریک از آن را نیز نقد و بررسی کرده است و در پایان با استناد به دیدگاههای فیلسوفان مسلمان دربارهء وحدت جهان،آن را بیاعتبار دانسته و به سبب پرهیز از به درازا کشیده شدن بحث و نیز بیارتباطی با موضوع این نوشتار،دلایل وحدت جهان را مطرح نکرده و تنها بدان ارجاع داده است.
ملخص الجهاز:
"یعنی به این نتیجه میانجامد که خدا نه تنها در جهان بالفعل وجود دارد بلکه در همهء
با همین اشارهء کوتاه به جهانهای ممکن،اینک به برهان مفهومگرایی میپردازیم:مفهومگرایی ناظر به گزارهها،این نظریه است که گزارهها ضرورتا آثار علل ذهنی هستند و تا ذهنی وجود نداشته باشد،گزاره نیز وجود ندارد؛در واقع؛نسبت میان گزاره
این نتیجه را ندارد که خدا واقعا وجود دارد؛زیرا ممکن است در جهانهای متفاوت،
گذشته متغیر تابع منطقی W 0بودن هر گزاره یا نفی آن به این معنا نیست که میان نهاده یا گزاره ذهنی که هیچ مصداقی در جهانهای شناخته شده ندارد،با وجود عینی و واقعی
مبتنی نباشد؛مقدمی نخست آن از این قرار است:جهان یا جهانهای ممکنی وجود دارد که از اذهان ممکن تهی است.
زمان را پر کردهاند و به همین سبب صدق دائمی دارند و ثانیا علاوه بر وجود چنین گزارههایی،صدق آنها نیز بستگی به این دارد که ذهنی آنها را ایجاد کرده باشد و
باشد و یا ذهن نیز داشته باشد و تنها ذهنی که ممکن است گزارهها نتیجهء آن باشند،
فرض سوم هم این اشکال را دارد که ممکن است صدق گزارههای یاد شده به دلیل
امکان شده باشد،برای جهان نه ضرورت دارد و نه امتناع؛اگر حکم به وجود آن شود، چنانکه پیش فرض این برهان است و درعین حال،موجه و متصف به امکان شود،نه
برای نتیجهبخشی این برهان بسنده است؛زیرا گزارههایی وجود دارد که صدق آنها به
اگر ذهن ممکنی وجود نداشته باشد که این گزاره کارکرد آن به حساب آید، صادق است؛بنابراین،باید ذهنی وجود داشته باشد که چنین گزارههایی نتیجهء"