اصحاب حدیث،حدیث‌گرایی و حدیث‌ زدگی مقالة

اصحاب حدیث یکی از جریانات فکری فعال و پرنفوذ در جامعه اهل‌سنت‌اند که آرا و اندیشه‌های آنان تأثیرات ژرفی را در حوزه‌های مختلف فقهی، کلامی و تفسیری به جای گذارده است. از مشخصه‌های بارز این گروه، علاوه بر عقل‌گریزی و ظاهرگرایی در نصوص، اهتمام وافر آنان به حدیث است. در این مقاله به بررسی حدیث‌گرایی و جلوه‌هایی از حدیث‌زدگی این جریان پرداخته شده و مشخصه‌هایی همچون علم‌آور دانستن خبر واحد، تکیه بر روایات مخالف عقل و موهم تشبیه، ترجیح سنت بر قرآن از بازرترین نمودهای حدیث‌زدگی در میان آنان معرفی شده است.

"12 راغب اصفهانی (م 502 ق) در مقدمه جامع التفاسیر، این گرایش را در اهل سنت چنین وصف کرده است: مردم در تفسیر قرآن اختلاف کرده‌اند که آیا برای دانشمندی جایز است که در آن وارد شود؟ برخی در مورد آن سخت گرفته، گفته‌اند برای هیچ‌کس هرچند دانشمند، ادیب و متبحر در شناخت ادله، فقه، نحو، اخبار و آثار باشد، جایز نیست که چیزی از قرآن را تفسیر کند و تنها برای اوست که به روایات پیامبر اکرم(ص) و صحابه‌ای که شاهد نزول آیات بوده و تابعانی که (معانی قرآن را) از آنان فرا گرفته‌اند، مراجعه شود. 17 علم‌آور بودن خبر واحد به بزرگان اصحاب حدیث نیز نسبت داده شده است: ابن قیم (م751 ق) از فقیهان حنبلی، در فصلی به نام «مما یبین ان خبر الواحد العدل یفید العلم»، در مجموع، بیست و یک دلیل بر این مدعا اقامه کرده است و در پایان می‌نویسد: خبر صحیحی که از رسول خدا(ص) نقل شود و آن را راویان ثقه از اسلاف خود، از پیامبر اکرم(ص) نقل کنند و پیشوایان حدیث آن را تلقی به قبول کنند، موجب علم می‌گردد و این نظر عموم اهل حدیث است. چه بسیار روایاتی که در صحیحین وجود دارد و برای علما روشن شده است که راویان در آن خطا کرده‌اند؛ مانند حدیث «خلق الله التربة یوم السبت» و امثال آن ـکه اهل تحقیق درآن‌باره بحث کرده‌اندـ و چه بسیار احادیثی که در این کتب آمده است، اما پیشوایان و بزرگان در مذاهب خود بدان تمسک نکرده‌اند."