ملخص الجهاز:
"مسعودی با انجام تعدیل و اصلاحاتی در اصطلاحات محدثین در برخی موارد برای ارزیابی صحت اخبار و دسته بندی آنها, از شیوه آنان نیز استفاده های لازم را می برده است مثلا با معیار قرار دادن ناقلان خبر, مجموع اخبار تاریخی را به سه دسته (ممکن) یا (جایز), (مستفیض) و (ممتنع) تقسیم می کرد.
و لذا او آن را در عرضه مطالب علمی خود به کار گرفت و کتاب مروج الذهب را به طور عمده بر پایه این شیوه به رشته نگارش کشید; مانند ابواب مربوط به تاریخ چین, ترک, سریانیان, بابلیان, یونانیان, روم, ملوک مصر, ملوک شام, فرنگ, حیره, یمن قدیم و غیره.
آنچه ذکر شد چکیده ای از رؤوس مطالب کتاب مروج الذهب در زمینه تاریخ عمومی ملل مختلف است که در نهایت نیز همه آنها را به تاریخ اسلام و مسلمین وصل کرده و پس از بررسی فشرده سیره پیامبر(ص) وارد دوره خلفای راشدین, بنی امیه و بنی عباس تا زمان خودش, یعنی عصر خلافت المطیع لله (334ـ363هـ) گردیده است.
68 همچنین مسعودی از توجه به این نکته غفلت نورزیده که محیطهای جغرافیایی همجوار با شهرها و محل زندگی انسان نیز مؤثر است و لذا از اثرات دریا و یا کوههایی که در نزدیک شهرها و محل سکونت آدمهاست, سخن گفته و تأثیر آنها را در وزش بادها یادآوری کرده است و حتی راجع به اثرات طبیعت انواع خاکها نیز مطالبی را بیان داشته و مثلا گفته است که چه نوع خاکی حرارت و چه نوع خاکی رطوبت را به خود جذب می کند."