خلاصة:
باتوجه به آنکه ظروف سفالین از دوران پیش از تاریخ تا به امروز همیشه مورد استفاده مردم بوده و سفالگری،هنری کاملا کاربردی محسوب میشود،طبعا در ساخت آن پیشرفتهای قابلتوجهی به وجود آمده است و هیچیک از صنایع ایران از نظر تنوع با فن سفالگری قابل مقایسه نمیباشد.شاید بتوان سفال دوران اسلامی را از نظر ابداعات تکنیکی و فن یو تنوع مضامین،شاهکار سفالگری ایران دانست که به نوبهء خود وامدار سفالگری ادوار پیشین است.در میان ادوار مختلف سفالگری اسلامی،دوره سلجوقی از جمله دورههای درخشان این هنر محسوب میشود. یکی از گونههای سفالی رایج در عصر سلجوقی که از ابداعات سفالگران این عصر به شمار میرود،سفال با نقش قالب زده است. علیرغم ابداعات فنی و تنوع نقشمایهها و مضامین این سفال، نتایج مربوط به سفال اسلامی بهصورت بسیار گذرا و مختصر به آن پرداختهاند.مشهورترین نمونههای سفال قالبزده مربوط به کاوشهای نیشابور بوده(بنگرید به Wikinson )و جدیدترین اطلاعات در رابطه با این سفال نیز از کاوشهای محوطه باستانی دقیانوس(جیرفت کهن)بدست آمده است.1 نوشتار حاضر سعی دارد به بررسی انواع سفال قالبزده،به شیوهء ساخت،مضامین،نقشمایهها و مراکز تولید این سفال بپردازد.
ملخص الجهاز:
"نظری اجمالی به سفال قالبزدهء عصر سلجوقی مریم دژم خوی* چکیده باتوجه به آنکه ظروف سفالین از دوران پیش از تاریخ تا به امروز همیشه مورد استفاده مردم بوده و سفالگری،هنری کاملا کاربردی محسوب میشود،طبعا در ساخت آن پیشرفتهای قابلتوجهی به وجود آمده است و هیچیک از صنایع ایران از نظر تنوع با فن سفالگری قابل مقایسه نمیباشد.
اگرچه تزئینات استامپی روی سفالهای بیلعاب قرون اولیه اسلامی نیز بهصورت محدود بهکار میرفت اما کاربرد گسترده این نوع تزیین با تکنیک قالبی بر روی سفال به همراه تنوع شگرف مضامین و ابداعات تکنیکی و هنری مانند تولید سفال قالبزده با (*)دانشجوی کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران لعاب یکرنگ،حاصل تلاش فالگران عصر سلجوقی است.
سفال قالبزده با لعاب یکرنگ سفال قالبزدهء لعابدار سلجوقی از لحاظ جنس خاک و ترکیبات و آمیزه با نوع بدون لعاب آن کاملا متفاوت است و از نظر زمانی نیز نسبت به نوع بیلعاب متأخرتر و ابداع سفالگران عصر سلجوقی میباشد.
(Wilkinson,1973;259) گونهء خاصی از ظروف قالبی با لعاب یکرنگ در کاشان تولید میشده که از نظر تکنیکی با تولیدات دیگر مناطق متفاوت است و به شیوهء«فلز آذین»معروف میباشد:پوشش لعاب سفید بهوسیلهء قلع بهصورت مات درمیآمد و چنان ارزشمند بود که با نهایت صرفهجوی مورد استفاده قرار میگرفت.
در پایان باید به محوطهء باستانی دقیانوس(شهر کهن جیرفت) اشاره نمود که باتوجه به نتایج کاوشهای باستانشناختی و کشف مقادیر قابلتوجهی قالبهای سفالی،جوشکوره و سفالهای قالبزده بهنظر میرسد که از مراکز عمدهء تولید سفال قالبزده بوده که در اثر یورش غزهها در سال 570 هجری متروک میشود(چوبک، 1383،منتشر نشده)."