خلاصة:
برقراری ارتباط مؤثر با دیگران، به ویژه از راه گفتگو، نیازمند آموزش و بهکار بستن
مهارتها، اخلاق و آدابی است که گروههای مختلف ـ از خانواده تا جامعهـ را در بر
میگیرد. فقدان این مهم در روابط افراد، خواه بر اثر نادانی یا ناتوانی، موجب سردی
و بیاثر بودن یا قطع روابط و گاه بروز تنشها و درگیریها میشود.
در این میان، آموزههای دینی، به فراوانی، عناصر، عوامل و آسیبهای ارتباط مؤثر، به
ویژه آداب گفتگو را ارائه نمودهاند. این نوشتار، پس از طرح نکاتی مقدماتی، مهمترین
عوامل برقراری ارتباط گفتاری مؤثر، معیارهای سخن شایسته و موانع و آسیبشناسی
ارتباط را ارائه نموده و در پایان، بخشی از آداب ویژة گفتگو با گروههای خاص و نیز
راهکارهای تحقق آنها را بر اساس آموزههای دینی بر نمایانده است.
ملخص الجهاز:
"رازداری رازداری و پاسداشت اسرار, نشانة ظرفیت بالای شخصیت و خرد آدمی است ( نهج البلاغه، حکمت 6), این مهم در ارتباطات میانفردی, در دو عرصة حفظ اسرار خود, و دیگران نمود مییابد: در مورد نخست, خودافشایی گاه مطلوب است و دیگرگاه ممنوع؛ خودافشایی در حد متعارف و معقول, به ویژه در آغاز گفتگو جهت گشودن باب گفتگوست، نیز برای تسهیل ابراز خودرهایی از احساسات منفی و ناخوشایند, نزد افراد قابل اعتماد, که خود, درمانبخش و سودمند است.
خودنمایی در بیان خودنمایی و فضلفروشی در سخن, ارتباط مؤثر را غیر ممکن میسازد, زیرا مخاطب, این احساس را پدید میآورد که گوینده, خود را از نظر سطح دانش و خرد یا پایگاه اجتماعی, در مقامی برتر, و مخاطب را فردی کمخرد و فرودست میداند (ریچاردسون، 1381: 43) خودستایی در واقع برخاسته از غرور خودبرتربینی است که ریشه در نبود شناخت صحیح از خویشتن دارد, از اینرو, قرآن کریم میفرماید: علةه السلام فلاتزکوا أنفسکم هو أعلم بمن اتقی علةه السلام (نجم/ 32).
قرآن کریم, با نکوهش و بازداشتن از سخنان ناروا (عنکبوت/ 29) و دشنام حتی به مخالفان (انعام/ 108), از به کارگیری نامها و لقبهای زشت نیز, به صراحت نهی فرموده است: علةه السلام و لاتنابزوا بالألقاب, بئس الاسم الفسوق بعد الإیمان علةه السلام (حجرات/ 11) به ویژه این که برچسبهای منفی, پیامها و برداشتهایی را در پی دارند که با ایجاد هالهای بر شخصیت فرد, آدمی را از شناخت وی محروم میکند آنسان که دیگر نه با خود وی, که با برچسب او روبرو میگردد (بولتون، 1381: 39 و 44؛ مکیکی، 1379: 179 و 184) و گاه زشتگویی از جهت صدا و آهنگ است."