خلاصة:
... سیر انحطاطی پرشتابی که متجاوز از یک قرن باز ایران را به سوی اضمحلال اجتناب ناپذیر قریب الوقوعی سوق می دهد برای ادبیات کمتر از شعب دیگر تمدن کهن سال آن کشور فلاکت بار نیست. به محض ورود به بوشهر این واقعیت ناگوار بر من مسلم گشت و هر آنچه بر سر راه خود دیدم موید سرخوردگی هایم شد. من با دلی سرشار از خیال های خام به خاک ایران پا نهاده بودم؛ با مشاهده این سرزمین به تعبیری بکر و ناآشنا باری اروپاییان، امید بسته بودم که بتوانم، با جستجوی مجدانه، اگر هم برای عصر پیش از اسلام نباشد، دست کم برای سلسله های متعدد اسلامی که بر سر انی کشور تیره بخت با یکدیگر نزاع داشتند، مدارک گران بهای چندی بیابم و در همان شهر اصفهان بود که به خطای خود پی بردم. عناوین چند اثر شرقی، که در اروپا توان گفت معروف عام بود، هیچ گاه به گوش ملایان پروزن و اعتباری که امیدوار بودم بار من باشند نخورده بود. کهنه پرستی با جهل آنان همدست گشته بود تا مرا از راهی که در پیش گرفته بودم منصرف سازند و من پایتخت قدیم ایران را با این بارو دردناک ترک گفتم که گنج های نهفته در مساجد و مدارس و اندرونی های میرزایانی بی خیال و بی علاقه، در اثر اهمال و غفلت، همچنان مدفون خواهندماند تا روزی که همسایه ای پرقدرت سررسد و از این غنایم کتابخانه های خود را که، زین پیش، با کشورگشایی پروار شده بود پرمایه تر سازد. تا آن روز، موریانه و آتش و افغان ها فرصت خواهند داشت که خسارات بسیاری به بار آورند. به لطف حاکم اصفهان، اطلاعاتی کسب کردم که، براساس آنها، از وجود متونی چند از کهن ترین آثار عصر اسلامی در فارس و یزد و حتی در بلوچستان اطمینان یافتم.
ملخص الجهاز:
"من با دلی سرشار از خیالهای خام به خاک ایران پا نهاده بودم؛با مشاهدهء این سرزمین به تعبیری بکر و ناآشنا برای اروپائیان،امید بسته بودم که بتوانم،باجستجوی مجدانه،اگر هم برای عصر پیش از اسلام نباشد،دستکم برای سلسلههای متعدد اسلامی که بر سر این کشور تیرهبخت با یکدیگر نزاع داشتند،مدارک گرانبهای چندی بیابم و در همان شهر اصفهان بود که به خطای خود -------------- (*)این مقاله به زبان فرانسه با عنوان ááExtrait d'une lettre adresse?e a?M.
هزینهء هزینهء چاپ آثار میرخوند وخوندمیر را خود دولت عهدهدار شد و یکی از دانشمندان دار العلم سلطنتی1دنبالهء این دوکتاب تاریخ را تا روزگار ما مینویسد و اثرش حاوی اطلاعات تفصیلی پرارزشی دربارهء عشایر شمال و مشرق ایران است.
فرهنگ ترکی-فارسی نوائی معروف(چاپ این اثر مفید در اینجا آغاز شده بود اما،به سبب فقدان اعتبار مالی،رها شد؛من یکی از نسخههای مورد استفاده در این چاپ را به دست آوردهام)؛ 31."