خلاصة:
فقیهان فریقین برای دفاع مشروع در حوزه دفاع سازمان یافته شرط خاصی را ذکر نکرده اند. تنها شرطی که در این حوزه وجود دارد وقوع تجاوز و حمله دشمن است. این شرط نیز از شرایط مشترک در دفاع سرزمینی و شخصی است. در مبحث شرط تجاوز مباحثی از قبیل دفاع پیش گیرانه، امکان تجاوز، فعلی بودن تجاوز، تجاوز افراد غیرمسئول و حیوانات، مورد توجه واقع شده است.
دومین شرطی که برای دفاع ذکر شده، ضروری بودن دفاع است. بر پایه این شرط مدافع تنها در صورتی حق دارد از زور و قدرت استفاده کند که دفع تجاوز منوط به آن باشد و راه دیگری برای دفع خطر نباشد.
سومین شرطی که در دفاع مشروط ذکر شده، شرط تناسب دفاع و تجاوز است. عنوان تناسب از عنوان «الاسهل فالاسهل» استفاده شده است. مراد فقیهان از عنوان «الاسهل» رعایت ترتیب و تدریج در شدت عمل است.
فقیهان برای دفاع درجاتی ذکر کرده اند که مدافع باید از آسان ترین درجه ای که ظن غالب در امکان دفاع از خود دارد، شروع کند و به تدریج در صورت نیاز به سمت شدت عمل بیشتر برود.
The Fariqayn jurists (foqaha) have not mentioned any special condition for the legitimate defense in the realm of "Organized Defense". The only condition existing in this realm is the occurance of war or aggression of enemies. The mentioned condition is one of the common conditions in defending land and personal defense. In the subject of "aggression condition" some issues such as precautionary defense، the probability of aggression، the occurred aggression and the aggression of irrelevant people، strangers، animals and beasts، are taken into consideration.
The second condition mentioned for the legitimate defense is "the necessity and exigency of defense". Based on this condition، the defender is liable to use force only if there is no other way out for removing or preventing danger.
The third condition mentioned is "the balance condition" between aggression and defense. The term - balanced condition – is taken from the phrase "الاسهل فالاسهل" [al-as-hal، fal-as-hal]. By this phrase foqaha mean one should observe a gradual and graded increase in action while defending. Foqaha have mentioned some stages for defending wherein the defender should defend himself through the safest and the least troublesome way he thinks it would be the best، and then if needed، gradually he can apply more severe actions.
ملخص الجهاز:
1. جهاد دفاعي در پاسخ به اين سؤال كه آيا تنها در صورت وقوع حمله است كه انسان حق دفاع دارد يا اينكه در برابر خطر حمله و تجاوز نيز حق دفاع پيشگيرانه براي انسان محفوظ است، فقيهان پاسخ روشن و صريحي ندادهاند.
علامه حلي در قواعد الاحكام از اين واژه استفاده كرده و نوشته است: واذا وطئ الكفار دار الاسلام وجب علي كل ذي قوة قتالهم حتي العبد والمرأة؛ وقتي كفار به سرزمين اسلامي وارد شوند و آن را پايمال كنند، بر هر كسي كه توانايي دفاع دارد واجب است با آنان نبرد كند حتي برده و زن.
31 اردبيلي نوشته است: اگر ظن غالب پيدا كند كسي كه با شمشير به سمت او ميآيد، قصد حمله به او را دارد، ميتواند با هر وسيله ممكن از خود دفاع كند؛ هرچند مهاجم اقدامي نكرده باشد.
بنابراين اگر كسي كه قصد تجاوز دارد، امكان ندارد بتواند قصد خود را عمل كند، حال يا به دليل مانع و حائلي كه بين متجاوز و انسان قرار دارد يا به خاطر ضعف متجاوز، در اين صورت انسان نميتواند به عنوان دفاع به آن شخص صدمهاي وارد سازد و يا زياني برساند.
ديدگاه فقيهان اهلسنت فقيهان اهلسنت نيز در صورت دفع خطر متجاوز، موضوع دفاع را منتفي ميدانند و بر اين باورند كه اگر متجاوز از تجاوز منصرف شد يا فرار كرد، مدافع حق ندارد بر او جنايتي وارد سازد و اگر چنين كند ضامن است.
محقق در شرائع الاسلام،71 علامه حلي در قواعد الاحكام،72 شهيد اول در دروس،73 فخرالمحققين در ايضاح الفوائد،74 محقق اردبيلي در مجمع الفايده والبرهان75 و فاضل هندي در كشف اللثام76 از آن جملهاند.