خلاصة:
بیشترین اطلاعات ما درباره عقاید دینی ایرانیان غیرآریایی در ما قبل تاریخ،از یافتههایی حاصل میشود که از قبور آنها بدست آمه است.اشیاء بدست آمده مبین اعتقاد عمیق آنها به زندگی پس از مرگ میباشد.غالب اقوام ملل مشرقزمین بهویژه فلات ایران بر این اعتقاد بودند که ارواح اموات پس از مرگ شریک زندگی آنها خواهد بود. ایرانیان غیر آریایی حتی قبل از زرتشت نیز خدایانی را ستایش کردهاند،خدای علم از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. نویسندگان بابلی نام پادشاهان سلسله کاسی و تعدادی از خدایان آنها را بر یک لوحه گلی به زبان کاسی(ایرانیان غیرآریایی)شرح دادهاند. در هزاره اول قبل از میلاد و قبل از ظهور زرتشت مردم غیرآریایی به آیین مغان اعتقاد داشتند.پس از فروپاشی امپراطوری مادها آنها از موقعیت بسیار خوبی در دستگاه حکومتی هخامنشی برخوردار بودهاند.در واقع ایرانیان غیرآریایی مردمی اصیل،با تمدن و متدین بودهاند،بهطوری که پادشاهان سلسله پیشدادی در نزد آنها بمانند انبیاء بنی اسرائیل مورد احترام بودهاند.آنها دارای ادیانی بودهاند که از سوی پیامبران بنی اسرائیل و سپس پیامبر ایرانی،زرتشت ارائه شده است.
ملخص الجهاز:
1 بطور کلی اغلب اقوام و ملل مشرقزمین بخصوص فلات ایران در این زمینه رسمی مشترک و و عقیدهای عمومی داشتهاند(اختلافها و تفاوتهایی در جزئیات امر بین اقوام و ملل مشرقزمین مشهود است،امّا به لحاظ اصولی و آنچه که زیربنای موضوع را میسازد در عقاید و روشها اشتراک دارند):زندگان برای اینکه از مردگان خود جدا نباشند آنان را در منازل و کف اطاقهایشانت دفن میکردند و بر این عقیده بودند که روح پس از مرگ همچنان به زندگی ادامه میدهد و در زندگی آنها شرکت میکنند.
مغها در ظاهر مانند عیلامیها از ساکنین قدیم ایران بودند و به هیچیک از دو نژاد آریایی و سامی تعلّق و وابستگی نداشتهاند،اقوامی بودند که هنگام ورود آریاها از قسمت شمال شرقی ایران،ساکنین اصلی بومی را مانند بنده و چاکر در اختیار داشتند و هرکدام که سرپیچی میکردند آنان را از میان برمیداشتند و به همین جهت مغ را به معنی چاکر و خادم هم نام بردهاند21 مغها در دوران مادها دارای قدرت و شوکت بودهاند و آنها را یکی از شش قبیله ماد ذکر کرده و عضوی در سازمان اداری دولت بودند،و در تاریخ بعنوان یک گروه دینی دیده میشوند22.
اگر در درجه نخست سلسله کاسی غیرآریایی براساس شواهدی که ذکر گوید نام پارهای از خدایان آریایی را بر لوحه گلی(بگه) Baga یا بهگه(خدای هندیها)یاد کردهاند بخوبی میرساند که آریاییهای اولیه چون پیشدادیان دارای دینی بودهاند که از طرف پیامبران بنی اسرائیل و سپس پیامبر ایرانی(زرتشت)ارائه میشده است.