خلاصة:
یکی از شاخههای علوم بلاغی «فن بدیع» است که بررسی صناعات ادبی لفظی و معنوی را برعهده دارد، اگر چه دانش بدیع تا حدودی از حقیقت و ماهیت بلاغت بدور است و لیکن از آنجا که در شکل ترکیب کلامی و انسجام اسنادی بدون تاثیر نبوده آن را یکی از شاخههای بلاغت به شمار آوردهاند. تاریخ پیدایش صناعات ادبی ریشه در تاریخ موسیقی ترکیب زبان دارد و بنابراین تاریخ علم بدیع هر زبانی به تاریخ پیدایش آن زبان باز میگردد.
ملخص الجهاز:
(تهرانی، الذریعه، ج 2/9، ص 339) با توجه به تاریخ درگذشت این دو تن، نوشتههای تهرانی و شیرازی نیازمند بررسی بیشتری است: قوام الدین محمد(حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج 1، ص 188) یا احمد (تهرانی، الذریعه، ج 3/9، ص891) بن ابی بکر مطرّزی گنجوی عموی نظامی گنجوی ـ از شاعران سده ششم هجری (در گذشته 576 هجری به قولی) (منزوی، احمد، فهرست کتابهای خطی فارسی، ج 3، ص 2126) قصیده مصنوع فارسی با قافیه «آر» در ستایش قزل ارسلان (571 ه ـ 587 ه) و در یک صد بیت 83 صنعت بدیعی را به نظم در آورده و آن را «بدائع الاسحار فی صنائع الاشعار» نامیده است؛ همانگونه که نام او با اختلاف (احمد ـ محمد) یاد شده، لقبهای: جمال الدین، و قوام الدین، و فخرالدین نیز در مورد او آمده است؛ نام «بدیعیه» او در نسخهای «صنائع الاسحار فی بدائع الاشعار»(دیباجی، ابراهیم، فهرست کتابخانه نوربخش، ج 2، ص 207ـ205) یاد شده، و در دیگری «بدائع الاشعار فی صنائع الاسحار»(دانش پژوه، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج 11، ص 2341ـ2340) آمده است.
اگر تاریخ در گذشت قوام الدین مطرّزی (576 هجری)، و در گذشت ذوالفقار شیروانی (679 ه) درست باشد، پس مطرّزی گنجوی «بدیعیه» خود را پیش از ذوالفقار شیروانی سروده و او نخستین بدیعیهسرایفارسی بهشمار است؛ افزون بر اینکه بنا به گفته تهرانی در «ذریعه»: ذوالفقار شیروانی در ستایش یوسف شاه لر (670 ه ـ 679 ه) قصیدههای بسیاری سروده است، براساس منابع یاد شده پیش: ممدوحان ذوالفقار شیروانی یوسف شاهلر، و صدر سعید ماستری بودهاند، بنابراین وی تاریخی متأخر از قوامی مطرّزی دارد که ممدوح او قزل ارسلان (571 ه ـ 587 ه) بوده، و قصیده مصنوع خود را در ستایش او سروده است.