خلاصة:
گنجینه نسخه های خطی فرهنگستان علوم جمهوری آذربایجان به صورت یک مرکز عمومی برای گردآوری، تقسیم بندی، نگهداری و نشر آثار خطی شرقی قدیم در سال 1950 برپایه شعبه نسخه های خطی انستیتوی ادبیات نظامی ایجاد شده است. رساله “ادب السالکین”، کتاب “ارشاد المحتاج الی شرح المنهاج”، کتاب “حقایق الدقایق” و کتاب “وفیات الاعیان” از جمله نسخ ارزشمند زبان عربی در این مرکز است.
ملخص الجهاز:
"موضوعات این پژوهشها عبارتند از تحقیق همه جانبه و نشر آثار خطی قدیم،تهیهء فهرست از همهء آثار گنجینهء نسخههای خطی بر پایهء موضوع و تاریخ،پژوهش دربارهء آثار دانشمندان و فرهنگیان جمهوری آذربایجان،تحلیل و بررسی و فهرستنویسی برای اسناد کهن،بررسی و نشر آثار کمیاب خطی همراه با چاپ تصویر اصل نسخهء خطی،چاپ متون انتقادی آثار مهم ادبی و علمی،نگهداری نسخههای خطی و کتب چاپی و اسناد کهن با استفاده از روشهای علمی،حفظ و نگهداری و مرمت آثار خطی قدیم و تهیهء میکرو فیلم و تصویر آنها.
بین کتب خطی فارسی-که مورد پژوهش قرار گرفته و فهرستنویسی شده است-از این آثار میتوان نام برد:«تیمورنامه»،نوشتهء عبد الله هاتفی که در سدهء دهم هجری توسط سلطان علی مشهدی،خطاط معروف کتابت شده؛تنها نسخهءهء خطی«بهجت الروح»،اثر عبد الحسین شیرازی در علم موسیقی؛«تذکرهء محمد شاهی»نوشتهء بهمن میرزا قاجار،به خط نویسنده و دارای اطلاعاتی دربارهء شاعران و شخصیتهای معروف سلسلهء قاجاریه که آثار خود را به فارسی نوشتهاند.
برای نشر متون انتقادی لازم است همهء نسخههای موجود دربارهء یک متن مورد توجه و استفاده قرار گیرد،اما امروزه تقریبا بیش از نیمی از آثار خطی نویسندگان و دانشمندان جمهوری آذربایجان در کتابخانههای ایران،ترکیه و کشورهای اروپایی نگهداری میشود.
نسخههای متعدد موجود در گنجینهها و کتابخانههای کشورهای دیگر و نیز در گنجینهء نسخ خطی جمهوری آذربایجان نشان میدهد که زبانهای عربی،فارسی و ترکی تاریخی بسیار غنی دارند،ولی با این وجود هنوز بسیاری از نسخ خطی موجود مورد پژوهش قرار نگرفتهاند و حتی در برخی جاها تعداد و موضوع آنها نامعلوم است و یا آنکه بسیار کم مورد مطالعه قرار گرفتهاند."