خلاصة:
اگرچه لشکرکشی محمد شاه قاجار به هرات با موافقت و تشویق دولت تزاری روسیه انجام شد و حتی نیکولای اول،تزار روسیه،به ناصر الدین میرزا،ولیعهد محمد شاه،وعدهء کمک و مساعدت داده بود،اما هنگامی که نیروهای انگلیسی جزیرهء خارک را تصرف نموده و تهدید کردند که در صورت ادامهء محاصرهء هرات،جنوب ایران را اشغال خواهند نمود،دولت روسیه هیچگونه کمکی به دولت ایران نکرد و اشتباه تاریخی پادشاهان ایران در تکیه بر نیروهای خارجی و ماجرای عهدشکنی قدرتهای اروپایی،تکرار شد. محمد شاه به ناچار محاصرهء هرات را ترک کرد و به ایران بازگشت.پس از عقبنشینی نیروهای محمد شاه از هرات،وزارت خارجهء ایران در نامهای به غراف نسلرود،وزیر خارجهء روسیه،منافع مشترک دو دولت و وعدهء همکاری و کمک روسیه را یکبار دیگر یادآور شد،اما هیچ نتیجهای از آن نگرفت.
ملخص الجهاز:
"اگرچه لشکرکشی محمد شاه قاجار به هرات با موافقت و تشویق دولت تزاری روسیه انجام شد و حتی
محمد شاه به ناچار محاصرهء هرات را ترک کرد و به ایران بازگشت.
کلیدواژهها:ایران-افغانستان-هرات-انگلیس-روسیه.
اقدامات محمد شاه را در زمینهء تسخیر هرات خنثی کنند.
از سوی دیگر،اگر سیاست بریتانیا در این زمان بر ایجاد سد در راه پیشروی ایران به سوی
سرانجام شاه ایران به هرات لشکر کشید و سپاهیان قاجاری مدت ده ماه کوشیدند این
دولت انگلیس خود را مأذون و مختار میداند که بدون اینکه ملاحظهء معاهده نماید،
مقر خلافت گردیدند تا درد کار را به دولت بهیهء روسیه حالی نمایند و در صدد چارهجویی برآیند.
«بالجمله استدعای محب این است که شاهنشاه ایران تصور فایدهء واقعی دولت علیهء
خود و ملاحظهء استقلال و استقرار دوستی دولت بهیهء انگلیس را فرموده،رأی مبارکشان بر این
که شاهنشاه ایران فایده و منفعت اتحاد و دوستی صمیمی دولت بهیهء انگلیس را بر اراده و عزمی
که اکنون در نظر دارند(تسخیر هرات)،ترجیح دهند که هرگاه این عزم و اراده هم صورت پذیرد،
ایران را به ادامهء محاصرهء هرات وادار کرد9و بدین ترتیب کوشید تا از این پیشامد به نفع
براساس مسائل یاد شده،در سند مزبور نفع و ضرر لشکرکشی به هرات متعلق به ایران و
نسبت به اشغال جزیرهء خارک و پیشروی انگلیسیها به داخل ایران نشان نداد؛روسها در سختترین لحظات محمد شاه را ناامید ساختند و ازاینرو بود که پادشاه ایران ناچار شد دست
از محاصرهء هرات برداشته،به داخل ایران عقب نشیند و امر آنجا را به وقت دیگری موکول سازد."