ملخص الجهاز:
"»14خنجی آق قوینلوها را از آن امرمذموم مبرا دانسته و سخن خویش را به این بیتفردوسی آراسته است که«پرستارزاده نیاید بکار-و گر چند باشد پدر شهریار»15 3-نداشتن آمیختگی نسبی با دیگران:خنجی بر این باور بود که امام-سلطان باید ازاصالت نژادی برخوردار باشد و«...
»35 5-فایده به نظامیان جهت آگاهی ازجنگهای گذشته و تجربهاندوزی از آن:بنا بهقول فضل الله خنجی،فایدۀ علم تاریخ براینظامیان این است که آنان را از جنگهای قبلاز خود آگاه مینماید.
یکی از بحثهای مهمی که محققین را دراندیشهشناسی خنجی به خود مشغول داشتهاست این است که خواجه ملا دربارۀ صفویانمتقدم(از شیخ جنید به بعد)به نیکی یاد نکرده&%06853JTKG068G% و بلکه آنها را به باد انتقاد گرفته بود.
47 خنجی در جای دیگر شیخ حیدر را به دلیلروی آوردن به«تربیت سگ»(جهت تنبیه افرادنافرمان)و نیز به سبب«ماربازی»سرزنشمیکند،چون این مسائل او را از امور شرعی ومعنوی دور کرده بود.
جهان پهلوان بود در کارزار-جهان پهلوان راازو کارزار50» به راستی خنجی چگونه مورخی بود؟آیا اومورخی متعصب بود؟آیا او یک مورخ واقعگرابود؟آیا او فعالیتهای مذهبی صفویان را بدعتمذهبی میدانست؟آیا او به خاطر قدرتطلبیخود با صفویان متقدم مخالفت کرده بود؟آیا اوکه به ذکر نیکیها و زشتیهای شیخ جنید وشیخ حیدر صفوی پرداخته بود،یک مورخضد شیعه بود؟از آن جایی که دلیل اصلیدشمنی خنجی با شیخین صفوی در دنیاگراییآن شیوخ نهفته بود،آیا فضل الله را میتوان یکمورخ تعصب دانست؟ در مورد مسألۀ بالا ممکن است اشخاصیبیان نمایند که عامل اصلی مخالفت خنجی بایکی از فواید علم تاریخاز نظر خنجی،خودآگاهی و خودسازیفرد است."