خلاصة:
برنامهریزی و مدیریت منابع طبیعی دریای خزر برای پنج کشور ایران، آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکستان اهمیت بسیار دارد. به ویژه که هم اکنون در دریای خزر چند مشکل اساسی ناشی از عوامل طبیعی یا انسانی مشاهده میشود که عبارتاند از: پیشروی آب، آلودگی آب و بهرهبرداری بیرویه از منابع آبی. وسعت دریای خزر و قرارگرفتن آن بین آب و هواهای گرم و بیابانی، خشک، استپی (جلگهای)، سرد، معتدل، مرطوب منشا ویژگیهای قابل ملاحظهای است که در کمتر پهنهای از کرة زمین نظیر آن یافت میشود، چنان که رود ولگا که یکی از جالبترین رودهای جهان است، با 62% مجموع واردات آب به دریای خزر، در تداوم حیات و حمل گلولای و مواد مغذی برای آبزیان در ادامة بقای این دریا نقش اساسی دارد. خلیج قرهبغاز نیز از شگفتیهای طبیعی و زیست محیطی این دریا محسوب میشود که در این مقاله به تشریح آن خواهیم پرداخت. هدف این مقاله بررسی ویژگیهای جغرافیایی دریای خزر و اهمیت و نقش آن در توسعة کشور است.
ملخص الجهاز:
"ازسوی دیگر، گرم شدن آب و هوای کره زمین میتواند به ویژه در ذوب بیشتر برف مناطق یخچالی و شمالی و حتی کـوهستانی دیـگر قسمتها مؤثر باشد و، در نتیجه، سرچشمههای رودهای مهم از جمله ولگا و آرال و دیگر شعبات آنها پرآبتر شوند که در مجموع آبدهی آنها در سالهای دهة 1360ش به این سو افزایش چشمگیری نشان میدهد.
تمام زیباییها و سرسبزیهای پیرامون دریای خزر، به ویژه سواحل کشورمان، مدیون این منبع قابل ملاحظه است و در حال حاضر در حدود 18 شهرستان در دو استان گیلان و مازندران به شرایط و عوامل دریای خزر وابستگی بیشتر دارند.
موقعیت دریای خزر متأسفانه در زمینة پژوهشهای علمی دربارة دریای خزر، بزرگترین دریاچة جهان، در ایران خیلی کم کار شده است، با توجه به اهمیت قابل ملاحظة این دریا و رودخانههای وابسته به آن جا دارد که از نقطهنظرهای مختلف علمی، به ویژه آبوهوایی، زیستمحیطی و سیاسی به آن بیشتر پرداخته شود.
مهمترین رودهایی که به دریای خزر میریزند (منبع شمارة 2) نام رود مساحت حوضه به کیلومتر مربع طول شاخة اصلی به کیلومتر میانگین حجم به کیلومتر مکعب درصد وادرات به دریا ولگا 1459000 3700 235 5/78 کورا 1888000 1300 6/19 6 اورال 237000 2450 3/9 3 ترک 38800 580 4/7 5/2 امبا، کوما، سمور، سولاک، اترک،ارس ---- --- 4/14 5 سفیدرود 57880 650 045/4 3/1 12رشته رودبینرودچالوسوسفیدرود 4550 --- 801/1 --- رود چالوس 1555 412/0 کمتر از4 رودهای خاور چالوس تا اترک 23500 --- 066/2 27 رود غرب سفید رود تا ارس 5000 --- 318/3 ---- رود اورال معمولا خط مرزی بین قارههای آسیا و اروپا قلمداد میشود."