خلاصة:
«هجرت» در فرهنگ اجتماعی اسلام جایگاه ویژهای دارد. آیات قرآن و سیرة عملی رسول گرامی اسلام(ص) بیانگر تأثیر شگرف این پدیدة اجتماعی در ساختار جامعة اسلامی هستند.چه بسا که به یک نگرش سطحی هجرت رهایی از فشار موجود بر جامعه و ستم حاکم بر آن قلمدادشود، اما از منظری دیگر درمییابیم که هر چند هجرت کاهش فشار اجتماعی میشود، ولی آنچه فراتر از آن وجود دارد ، دستیابی به جامعهای است که در پرتو هجرت تحقق مییابد. لذا در این نگرش، «هجرت» صرفا" «فرار» از وضع موجود نیست بلکه حرکتی به سوی جامعهای متعالی است که پیوند نزدیک با «تمدن اسلامی» پیدا میکند. در این نوشتار کوشش میشود که با تبیین انگیزه ها و پیامدهای این پدیده در اسلام، که نقطة اوج آن یعنی هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه، نقش این حرکت در تمرکز نظام سیاسی اسلام و تشکیل جامعة مدنی مبتنی بر قوانین و مقررات در شئون مختلف جامعة نوپای اسلامی بیان گردد.
ملخص الجهاز:
"دکتر صبحی صالح(1379: 19) تحت عنوان «کتب نوشته شده در عهد پیامبر» به این مطلب تصریح میکند که پیامبر اسلام (ص) در سال اول هجرت به نوشتن صحیفهای فرمان داد که شبیهترین چیز به قانون اساسی دولتی بود که در آن زمان در مدینه نضج گرفت و صحیفهای بود که رسول خدا (ص) در آن حقوق مهاجرین، انصار، یهود و قوم عرب در مدینه را تدوین کرد.
تصمیم آن حضرت برای نحوة مقابله با هر یک از گروهها و طوایف، براساس شرایط اجتماعی و سیاسی و، همچنین، نحوة برخورد ایشان با مسلمانان رقم میخورد، به گونهای که حسن تدبیر و آیندهنگری پیامبر (ص) در نوع رفتار با این گروهها، آثار و نتایج بسیار شگرف در تثبیت موقعیت سیاسی مسلمانها داشت تا آنجا که توانستند در سایة آن، پیروزیهای درخشانی نصیب اسلام کنند و از حجم تهاجمات دشمن علیه مرکز نوپای حکومتی در مدینه بکاهند و دعوت خود را در مدت زمان کوتاهی به سراسر سرزمین حجاز ابلاغ کنند .
و در مجموع می توان به این نتیجه دست یافت که «هجرت» در بعد نظری با بررسی انگیزههای اساسی آن که از آیات قرآن و روایات معصومین (ع) استنباط میشود، با بعد عملی آن که در اقدامات پیامبر(ص) پس از هجرت تاریخی به مدینه و پیامدهای آن مشهود است، قابل انطباق است و میتوان هر دو را در جهت تمرکز بخشیدن به نظام اجتماعی اسلام دانست و بدین جهت، «هجرت» واقعهای مهم درصدر اسلام است که نقطة عطف در تاریخ اسلام شد و مبدأ تاریخ قرار گرفت."