ملخص الجهاز:
"با توجه به مطالب پیش گفته میتوان این سؤال را که«آیا عقلعربی فعلی همان عقل عربی عصر تدوین است یا نه؟»به شکلی دیگرنیز بیان کرد:«آیا عقل عربی-همان عقلی که در عصر تدوین شکلگرفت و بر شروط و اجزایی متکی بود-نسبت خود یعنی نسبت بههمان شرایط و اجزاء گسست معرفت شناختی داشته است یا نه؟» در پاسخ به این سؤال ابتدا باید آن شروط و اجزاء ذاتی را شناختتا بتوان به تطبیق گذشته و حال دست یازید.
هر کدام از اهل سنت و شیعه به عنوان مهمترین فرقههای اسلامیسعی کردهاند تا بنای میراث دینی و فکری گذشتۀ عربی/اسلامی را بهگونهای باز سازی کنند که کار آیی مناسب و در خوری برای آنان در زمانحاضر و آینده داشته باشد و در این باز سازی است که عقل عربیهر کدام از این دو مذهب شکل میگیرد که در عین حال به همان دلیلسابق با هم متفاوتند تا بدانجا که بسیاری از شرق شناسان سخن ازاسلام شیعی در مقابل اسلام سنی به میان میآورند و به نظر میرسدکه این به واقعیت نزدیکتر باشد زیرا اینطور نیست که این دو مذهبتنها دارای دو عقیدۀ متفاوت که در زیر یک نظام واحد معرفتی مندرجباشند نیستند بلکه اساسا دو نظام معرفتی مستقل از هم هستند.
و تنها در زمان عبد الملک بن مروان(85-86 ه-)بود که کار عربی سازی دیوانها آغاز گردید و این حادثهای مهم در تاریخبود که گسترۀ تاثیراتش از حوزۀ امور اداری فراتر میرود چرا که از سوییزبان عربی به زبان علمی و تمدنی تبدیل میشود و از سوی دیگرالگوها و چار چوبهای عربی و نیز فکر اسلامی را در ذهن و فکردانشمندان زبانهای دیگر وارد میکند."