خلاصة:
در این جهان با دو نوع کیفر و پاداش روبهروییم:یکی قراردادی که برحسب شرایط زمان و مکان و جوامع و اشخاص،مختلف است و دیگری طبیعی که تابع قانون علیت،و متفرع بر رابطهء تکوینی میان عمل و نتیجهء آن است. پرسش اصلی نوشتار پیشرو این است که پاداش و کیفر اخروی،قراردادی یا طبیعی و یا سنخ دیگری است؟برخی از فلاسفهء اسلامی آنها را نتیجهء عمل و برخی خود عمل دانستهاند؛ولی مقتضای آیات و روایات این است که قسم دیگری نیز داریم که شبیه کیفرها و قراردادهای دنیوی است.نگارنده باتوجه به آیات و روایات،هم نظریهء عینیت را پذیرفته است و هم جعل و قرارداد را.بر نظریهء جعل و قرارداد نیز اشکالی وارد است که پاسخ اجمالی آن در متن آمده است.
ملخص الجهاز:
"فصلنامه پژوهشی اندیشهء نوین دینی شماره 6 و 7 پاییز و زمستان 5831 صفحات 42-9 ANDISHE-E-NOVIN-E-DINI A Quarterly Research Journal On Kala?m(lslanic theology) تبیین کلامی و فلسفی پیامدهای اعمال احمد بهشتی1 چکیده در این جهان با دو نوع کیفر و پاداش روبهروییم:یکی قراردادی که برحسب شرایط زمان و مکان و جوامع و اشخاص،مختلف است و دیگری طبیعی که تابع قانون علیت،و متفرع بر رابطهء تکوینی میان عمل و نتیجهء آن است.
پرسش اصلی نوشتار پیشرو این است که پاداش و کیفر اخروی،قراردادی یا طبیعی و یا سنخ دیگری است؟برخی از فلاسفهء اسلامی آنها را نتیجهء عمل و برخی خود عمل دانستهاند؛ولی مقتضای آیات و روایات این است که قسم دیگری نیز داریم که شبیه کیفرها و قراردادهای دنیوی است.
بدیهی است که میان اینگونه کیفرها و پاداشها و عملی که به اختیار از انسان سر میزند، هیچگونه مشابهت و سنخیتی نیست؛مانند جرائم و پاداشهای مالی و غیرمالی از قبیل تشویق،تنبیه،زندان،تبعید،تازیانه و اعدام و کاستن رتبه یا بالابردن درجه که به لحاظ شرعی یا قانونی یاعرفی در میان مردم رواج دارد و به حسب آداب و رسوم و اعتقادات و گرایشها اختلاف مییابد،بلکه چهبسا به حسب افراد نیز تفاوت قائل میشوند؛حال آنکه اگر میان عمل و کیفر و پاداش سنخیتی باشد،اختلاف برحسب زمان و مکان و محیط و شخص،بیمعناست.
)همان پاداشها و کیفرهای قراردادی نیز به نحوی به اصل علیت بازمیگردد؛یعنی از آنجا که قانونگذار دیده است که میان عمل و عکس العمل رابطهای طبیعی و تکوینی وجود دارد،خواسته است این رابطه را در عالم وضع و اعتبار و قرارداد،میان کارهای نیک و بد انسان و پاداشها و کیفرها تعمیم دهد."