ملخص الجهاز:
"دوم،مجموعهای از خاطرات یهودیان ایران از دوران صفوی تاکنون که از آن میان شش اثر زیر در این نوشته مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتهاند:کتاب انوسی و کتاب سرگذشت کاشان،از دوران صفوی،گوشههایی از تاریخ جامعه ما:یادداشتهای آقا فرج اله نصراله اف"لیوی"،از دوران قاجار،و دستنویس یحزقل یروشلمی،خاطرات نیم قرن روزنامه نگاری به قلم[ربیع]مشفق همدانی و در کوچه پس کوچههای غربت به قلم هما سرشار،از دوران پهلوی و پس از آن.
چهارده کتاب از کتب تورات یا مستقیما به داستان یا واقعهای که در ایران روی داده پرداختهاند،مانند کتاب استر،در شرح حال دختری یهودی که به همسری خشایار شاه2در میآید و به کمک عموی خود مردخای از قتل عام یهودیان جلوگیری میکند،یا روایتی از شخصیتی ایرانی نقل کردهاند مثل دو کتاب مکابیون که در آنها نام ارشاک پادشاه اشکانی آمده و دوران او برای یهودیان دوران صلح و آرامش خوانده شده است.
کتاب انوسی را در زمینه دیگری نیز باید مأخذ مفیدی دانست و آن تشریح وظایف بعضی مقامات و مشاغل در دوره صفوی است از جمله: اعتماد الدوله(صدر اعظم)که گاه تمامی اختیارات و مسئولیتهای اداره مملکت را بر دوش داشت؛صدر یا دین پناه،که از سمتهای مهم بوده و در طول این دوران تغییرات اساسی کرد؛دیوان بیگی که بعد از صدر نفر دوم محسوب میشد؛ وزرای محلی و نیز کدخدا،سمتی که در جامعه یهودیان وقت نیز وجود داشت.
ولی مهمترین وقایع مذکور در کتاب داستان مسلمان کردن اجباری تمام افراد یک اقلیت مذهبی در یک منطقه،مجازات یهودیان هرات،یهودی ستیزی و جو ناشکیبای ایران در آن زمان است که حتی در حدود نیم قرن بعد نیز تقریبا به همان شدت ادامه داشته."