ملخص الجهاز:
"این نوشتهها صورتهای گوناگون داشته،برخی بصورت وصیت یا دستورالعملهایی بوده که از پادشاهان خطاب به جانشینانشان نوشته میشده که در عربی به نام«عهد»خوانده شده و فردوسی هم در شاهنامه در بعضی موارد همین کلمه را برای آنها بکار برده،و برخی بصورت خطابههای تاجگذاری بوده که شاهان ساسانی بر طبق سنت،روزی که بر تخت مینشستهاند ایراد میکردهاند و بجز مطالبی حکمتآمیز و اخلاقی شامل مطالبی هم در منش و روش ایشان در آیین کشورداری بوده،و برخی بصورت سرگذشت بعضی شاهان یا نامآورانی بوده که نقشی در تاریخ زمان خود داشته اند و همچنین حکایات و داستانهایی مربوط به ایشان و یا بصورت مکاتبات و رسائلی بوده است منسوب به ایشان و مانند اینها که مجموع آنها را مؤلفانی که به اجمال بدانها اشاره کردهاند با عنوان«آداب الفرس» یعنی ادب و فرهنگ ایرانیان یاد کردهاند،56و آنها که با تفصیل از آنها سخن گفتهاند آنها را در عربی با این عنوانها خواندهاند:«اخبار و سیر»،«وصایا»،«عهود»، «مکاتبات»،«توقیعات»،«خطاهای تاجگذاری»،«رسائل».
74 با این مقدمات میتوان گفت که از دو کتابی که ابن ندیم ذکر کرده آنکه بجز عهد خسرو،پاسخ هرمزد را هم در برداشته شرح این مجلس آزمون و گفتوشنودهایی بوده که در آن رفته،و آن دیگر که شامل پاسخ نبوده همان عهد معروف انوشیروان بوده که مانند سایر عهدهای شاهان ساسانی به ولیعهد خود نوشته یا نویسانده است،و ظاهرا ترجمهء عربی آن در بلاغت پایگاهی بلند داشته تا جایی که به گفتهء ابن ندیم آن را سرچشمهء بلاغت میخواندهاند،75و اینکه این دو نوشته هردو به نام عهد خوانده شده ظاهرا از آمیختگی آن دو و اخبار مربوط به آن دو رویداد ناشی شده است.
101و در مآخذ دیگر عربی اسلامی هم مطالبی از این دست به نقل از نوشتههای ایرانی در مسائل مربوط به جنگ میتوان یافت مانند دو قطعه که جهشیاری در الوزراء و الکتاب آورده یکی را بعنوان حکایت از«رسم پادشاهان ایران»102و دیگری را به نقل از«عهد شاپور به پسرش هرمز»103و مانند چند قطعه از همین عهد شاپور که عامری نیشابوری در کتاب السعادة و الاسعاد نقل کرده."