خلاصة:
ایوان تخت مرمر، از عناصر مهم کالبدی مجموعۀ کاخ گلستان، در طی زمان دستخوش تحولاتی شده است. با بررسی وضع کنونی بنا و نیز عکسهای تاریخی موجود در آلبوم خانۀ کاخ گلستان، می توان به این تحولات پی برد. با توجه به اینکه فن عکاسی در همان سالهای نخست پس از اختراع (در زمان ناصرالدین شاه) به ایران وارد شد، کهن ترین عکسهای مربوط به ایوان تخت مرمر از وضع نخست این ایوان، یعنی وضع احتمالی آن در اوایل دورۀ ناصری، خبر می دهد، که بعید نیست با وضع ایوان در دورۀ فتح علی شاه یکسان باشد. عکسهای متأخر از وضع بنا در اواخر دورۀ ناصری حکایت می کند. از مقایسۀ این عکسها با وضع کنونی، می توان به تغییرات بنا پس از دورۀ ناصری پی برد.
ملخص الجهاز:
"با توجه به اینکه فن عکاسی در همان سالهای نخست پس از اختراع (در زمان ناصر الدین شاه)به ایران وارد شد،کهنترین عکسهای مربوط به ایوان تخت مرمر از وضع نخست این ایوان،یعنی احتمالی آن در اوایل دروهء ناصری،خبر میدهد، که بعید نیست با وضع ایوان در دورهء فتح علی شاه یکسان باشد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شرح تصاویر دستهء دوم(ت 9-91) همگی این تصاویر نیز از نمای جنوبی بناست و با توجه به آنها میتوان وضع نمای جنوبی و تغییرات آن را با وضع نما در دستهء اول تصاویر مقایسه کرد.
از مقایسهء این تصاویر با تصاویر دستهء اول، درمییابیم که تناسبات قابسازی نمای جنوب تغییر کرده؛بازشوهای گوشوارها از ارسی پنجدری به سهدر چوبی با کتیبهء نیم دایره تبدیل شده؛شکل حوض مقابل ایوان دگرگون شده؛مطالح نمای جنوبی از گچ به کاشی و آجر تغییر کرده؛سه طاقنمای طرفین بنا در شرق و غرب از بین رفته و پلکانهایی مورب جانشین آنها شده است."