خلاصة:
قرآن کریم برای پرسشگری مبانی ویژهای را معرفی میکند که یکی از آنها تعیین محدوده سؤال و ذکر مواردی است که از پرسیدن آنها نهی شده است.این موارد به ترتیب اهمیت عبارتند از:پرسشهایی که الف-پاسخ آنها باعث ناراحتی سائل میشود.ب-درباره امور متشابه باشد.ج-قصد سائل طفره رفتن از انجام کاری باشد،د-علمش اختصاص به خداوند داشته باشد.مبنای دیگر در حوزه پرسشگری از نظر قرآن مراجعه به افراد باصلاحیت برای پاسخگویی است.مهمترین مرجع از نظر قرآن اهل الذکر است که با توجه به روایات،بارزترین مصداق آنها اهل البیت(ع)میباشند.در کنار این مبانی با پرسشهای زیادی در قرآن مواجه میشویم که فقط ناشی از جهل سائل نبوده،بلکه از ریشهها و انگیزههای متفاوتی نشأت میگیرند که با توجه به سیاق و معنی جمله از هم متمایز گشته و به دو دسته حقیقی و غیر حقیقی تقسیم میشوند.
ملخص الجهاز:
"مانند:«پس اگر از آنچه به سوی تو نازل کردهایم در تردیدی،از کسانی که پیش از تو کتاب(آسمانی)میخواندند بپرس»(یونس،49) در این آیه هرچند ظاهرا خطاب متوجه رسول خدا(ص)است ولی در حقیقت خداوند به مشرکان میگوید:اگر در حقانیت دعوت پیامبر(ص)شک دارید نشانههای او را که در کتابهای پیشین آمده از اهل آن کتابها بپرسید و آنها به شما جواب خواهند داد.
مانند:«ای انسان!چه چیز تو را درباره پروردگار بزگوارت مغرور کرد؟»(الانفطار،6) خداوند در این آیه انسان را به خاطر کفران نعمتهای خویش توبیخ میکند و میگوید: ای انسان!چه چیز تو را نسبت به پروردگارت مغرور کرد و فریب داد و باطل را برایت آراست تا خداوند را عصیان ورزیدی و با او مخالفت کردی؟(طبرسی،622/01؛ طباطبایی،422/02) استفهام توبیخی هم دامنه وسیعی دارد و در بسیاری از موارد علاوه بر توبیخ،معانی و مضامین دیگری را نیز شامل میشود.
مانند:«گفت:آیا به شما نگفتم که بیشک من از(عنایت)خدا چیزهایی میدانم که شما نمیدانید؟»(یوسف،69) یعقوب(ع)قبلا به فرزندانش که به او گفته بودند:تا کی به یاد یوسفی؟گفته بود:«من غم و اندوهم را به خدا میگویم و من از جانب خدا چیزی میدانم که شما نمیدانید»(یوسف،68)و حال که مژده وصال یوسف(ع)را شنید و با پیراهن او بینائیش برگشت،از روی یادآوری آن سخن،به فرزندانش گفت:مگر به شما نگفته بودم که من از جانب خداوند چیزهایی میدانم که شما نمیدانید؟(طبرسی،353/5؛طباطبایی،542/11) این نوع استفهام نیز با مضامین دیگری همراه میشود از جمله: 3-2-8-1-تذکیر همراه با هشدار:بدین معنا که سائل ضمن یادآوری مطلب به مخاطب به او هشدار داده،از اهمیت مسأله باخبرش میکند."