خلاصة:
شیخ طوسی،دانشمند پرآوازه شیعه،در تطور علمی و فرهنگی شیعه جایگاهی بلند و مکانتی عظیم دارد.وی با ژرفنگری و شناخت زمان و نیازهای مذهب در عصر خویش به شششتحقیق و تألیف پرداخت و نقشی شگرف در تحول و تطور علمی و فرهنگی شیعه ایفا نمود و به فقه و اجتهاد شیعه پویایی بخشید و با اهمیت به تعقل و استدلال در کنار کتاب و سنت و تألیف آثار خود بر این اساس،به فقه شیعه اعتدال و جامعیت داد و برای حفظ شیعه و دفاع از آن در مقابل تهدیدات،راهکارهایی را اندیشید.این مقاله بر آن است تا نقش شیخ طوسی در تطور فقهی و حدیثی شیعه و پایههای اندیشه تطور فقهی وی را تبیین نماید.
ملخص الجهاز:
"در این قسمت به بررسی اجمالی پایههای تطور فقهی در آثار شیخ طوسی پرداخته میشود: 1-عقلگرایی در کنار کتاب و سنت شیخ طوسی با عشق به مذهب پا به عرصه نبرد با جمود و قشرگرایی نهاد و برای عقل در فهم اصول دین و فروعات آن جایگاه و منزلتی رفیع قائل گردید و با شجاعتی بینظیر به فقه و اجتهاد شیعه پویایی بخشید و آن را وارد مرحلهء جدیدی کرد.
وی در مقدمهء این کتاب مینویسد: «در مذهب شیعه قبل از«عده»در اصول فقه جز کتاب مختصر شیخ ابو عبد الله(شیخ مفید) تصنیف نشده بود و چون کتاب،کافی به مقصود نبود و گرچه سید مرتضی در تقریرات و امالی خود در این علم زیاد بحث کرده اما کتابی که مرجع این علم باشد ننوشته است و به علاوه موضوع مذکور،علمی است که دارای اهمیت بسیار است و بیان شریعت مبتنی بر آن است ازاینرو در مقام تألیف این کتاب برآمدم».
(گرجی،181-281) بدین ترتیب شیخ طوسی برای پاسداری از مذاهب شیعه در برابر مخالفان اهل سنت و دفاع عقلی از آن در عرصه فقاهت سنتشکنی نمود و با تألیف کتاب مبسوط اولین کتاب کامل فقه اجتهادی شیعه،به استنباط احکام و فروع از اصول پرداخت."