خلاصة:
اسماعیل بن قاسم بن سوید بن کیسان العنزی ملقببه ابو العتاهیه در گذشته سال 213 هق از شاعران برجسته و مطرح عصر عباسی است وی در همه فنون شعری،شاعری چیرهدست و ماهر بوده و از بزرگترین شاعران نوآور عصر عباسی بشمار میرود وی در زمینه زهد خوش درخشید و با سرودن قصائدی زیبا در باب زهد آن را به اوج خود رسانید و به عنوان یک فن شعری مستقل پایهگذاری نمود از اشعار این شاعر بزرگ خصوصا زهدیات او چنین برمیآید که وی با قرآن کریم انس و الفتی دیرینه داشت چرا که بسیاری از مضامین مختلف و متنوع قرآنی را در قالب سرودههایی زیبا و شیوا به نظم کشید.تا آنجا که شاید گزافه نباشد اگر گفته شود شعر او به ویژه زهدیاتش ترجمان منظوم قرآن کریم است این پژوهش به منظور اثبات اثرپذیری ابو العتاهیه از قرآن کریم در بعد مضمونی انجام گردیده است هرچند که اثرپذیری او از بعد ساختاری قرآن کریم نیز در جای خود قابل بحث و بررسی است و با توجه به اینکه شعر ابو العتاهیه نماینده بارز بخش وسیعی از ادبیات عصر عباسی است لذا در صورت اثبات اثرپذیری این شاعر بزرگ از قرآن کریم به طور طبیعی اثرپذیری شعر عباسی(یا دست کم بخش قابل توجهی از آن)از قرآن کریم اثبات میگردد.
ملخص الجهاز:
"ابو العتاهیه مضامین فوق را از آیات زیر گرفته است: «یوم تاتی کل نفس تجادل عن نفسها» (النحل،111) «وقفوهم انهم مسئولون» (الصافات،42) «ان السمع و البصر و الفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا» (الاسراء،63) انسان روز حسابرسی در مورد آنچه از پیش فرستاده،مورد بازخواست قرار میگیرد: و اعلم بأن جمیع ما قدمته عند الا له موفر لک یضع (همو،222) آگاه باش که همه اعمالی که پیش از این فرستادهای در نزد خدا حاضر است و تباه نگشته است تأثیرپذیری بیت مذکور از آیات زیر در خود توجه است: «و لتنظر نفس ما قدمت لغد» (الحشر،81) «انا أنذرناکم عذابا قریبا یوم ینظر المرء ما قدمت یداه» (النبأ،04) شاعر در ابیات زیر حال و روز خود را در جهان آخرت به تصویر کشیده و میگوید ای کاش میدانستم آیا کارنامهام به دست راستم داده میشود یا به دست چپ: لیت شعری بیمینی أعطی أم شمائلی ذاک الکتابا (همو،75) أیا نفس لا تنسی کتابک و اذکری لک الویل ان أعطیته بشمالک (همو،472) ای کاش میدانستم نامه اعمالم را به دست راستم میدهند یا چپ ای نفس!نامه عملت را فراموش مکن و به یاد داشته باش که ویل و عذاب از آن تو خواهد بود اگر نامه عملت را به دست چپت دهند."